Reja: Huquqiy normalarini sharhlash tushunchasi va mohiyati

Huquq normalarini sharhlash usullari.

Huquqni sharxlashning usuli – subyekt tomonidan huquqiy kо`rsatmalarga binoan aniqlikka erishish maqsadida ongga yoki xissiyotga asoslangan ravishda huquq normalarining mazmuni bilishning maxsus yо`llaridir. Davlat va huquq nazariyasida “sharxlashning usuli”, “sharxlashning yо`llari” tushunchalari bir-biridan farq qiladi. Sharxlash usuli – bilishning maxsus texnik usullari va yо`llarini о`z ichiga oluvchi kengroq tushunchadir.

О`z navbatida sharxlashning yо`llari atamasi sharxlovchi shaxsning bilish borasidagi muayyan va fikrlash harakatlarini tushuntirib beradi. Taqqoslash, qiyoslash, bor bilimlardan boshqasini ajratish va boshqalar ham shunday xisoblanadi.
Huquqshunoslik fanida huquqni sharxlash usullarining soni va nomlari masalasi munozarali xisoblanadi. Turli yuridik adabiyotlarda huquqni sharxlashnrng quyidagi usullari qayd etilgan: 1) grammatik; 2) filologik; 3) tarixiy; 4) funksional; 5) tilga oid; 6) mantiqiy; 7) tizimli va x.k. Bularning ba`zilari ma`no jixatidan bir xil ahamiyatga ega. Masalan tilga oid, gammatik, filologik usullar turli nomlansada, bir usulni nazarda tutadi.
Bizning fikrimizcha, xuquqni sharxlash usullari huquq sohasiga mansub faoliyatning asosiy sohalarini belgilab beradi.
Ular quyidagilardan iborat:
Birinchidan, huquqiy farmoyishlarning asosiy turlari;
Ikkinchidan, huquq tilining о`ziga xos xususiyatlari;
Uchinchidan, huquqiy munosabatlar;
Tо`rtinchidan, huquqiy ong.
Shunday qilib, sharxlashning konkret usulini tanlash va undan foydalanish, sharx beruvchining huquqiy faoliyatni bilishi xususiyatiga va maqsadiga asolanadi.
Fikrimizcha, xuquqni sharxlashning asosiy usullari sifatida quyidagilarni kо`rsatish mumkin:
tizimli;
filologik;
tarixiy-siyosiy;
mantiqiy.
Huquqni sharxlashning tizimli usuli – huquqiy normani boshqa normalar bilan taqqoslash, uning huquqiy tartibga solish tizimidagi, normativ xujjatdagi, huquq tarmog`i yoki tizimidagi о`rnini aniqlqshdan iborat. Tizimli sharxlash yordamida normalar va xujjatlar о`rtasidagi ziddiyat (kolliziya)lar aniqlanadidi hamda bartiraf etiladi.