Reja: Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi

Reja:

1. Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi.

• 2. Olinishi.
• 3. Fizikaviy xossalari.
• 4. Kimyoviy xossalari.
• 5. Ishlatilishi.

Sikloalkanlar.

Umumiy formulasi

CnH2n

Uglerod atomi sp3 gibridlangan, yopiq zanjirli to`yingan uglevodorodlar sikloalkanlar yoki sikloparafinlar deyiladi. Ularni naftenlar, polimetilenlar hamda siklanlar deb ham atashimiz mumkin.
Halqadagi C – C orasidagi masofa – 0,153 nm

• C – C bog’lar soni

n

• C – H bog’lar soni

2n

• Umumiy bog’lar soni

3n

• Umumiy elektronlar soni

8n

• Umumiy zarrachalar soni (e+p+n)

22n

• Umumiy orbitallar soni

2 • 3n
SIKLOALKANLARGA OID UMUMIY FORMULALAR
Izomeriyasi va nomlanishi

Nomlanishiga ko`ra (sistematik) tegishli alkan nomi oldiga
“siklo” so`zi qo`shish orqali hosil qilinadi.


Sikloalkanlarda izomeriyaning quyidagi turlari uchraydi:
1. Halqadagi uglerod atomlarining soniga qarab:
3. O’rinbosarlarning
halqadagi holatiga
qarab:
4. Yon zanjirning
Tarmoqlanishiga
ko`ra izomeriya:
2. Orinbosarlardagi
uglerod atomlari
soniga qarab:
Sikloalkanlar qatoridagi izomerlar soni

Formula	Nomi	Izomerlar soni	Formula	Nomi	Izomerlar soni
C3H6	SikloPropan	1	C7H14	SikloGeptan
C4H8	SikloButan	2	C8H16	SikloOktan
C5H10	SikloPentan	5	C9H28	SikloNonan
C6H12	SikloGeksan	12	C10H20	SikloDekan

5. Halqalarda C – C bog’I atrofida aylanish bo’lmaydi. Shu boisdan halqadagi turli uglerod atomlari bilan bog’langan har xil o’rinbosarlari bo’lgan sikloalkanlar sis – va trans – izomerlar holida mavjud bo’lishi mumkin. Masalan: 1,2 – dimetilsikoobutanda metil gurupalari halqa tekisligining bir tomonida yoki turli tomonlarida joylashishi mumkin:
Sikloalkanlar asosan neft tarkibida bo`ladi.
Ular o`simliklarning gultojbarglari, barglari, meva va ildizlaridan ajralib olingan.
Birinchi bo'lib rus olimi V. V. Markovnikov o'z shogirdlari bilan neftdan siklopentan, siklogeksan va ularning hosilalarini ajratib olgan hamda ularning xossalarini o’rgangan.
T A B I A T D A U C H R A S H I

Olinishi:

1) Ajralgan digalogen alkanlarga aktiv metal Na (Freynd) yoki Zn (G. G. Gustavson) ta`sir ettirish yo`li bilan olinadi.

3) Benzol va uning gomologlarini
gidrogenlash orqali. Pt, 300oC
2) Ajralgan digalogenli alkanlarga amalgamalar ta`sirida. (Konnor va Uilson):
4) Besh va olti a’zoli sikloalkanlar ikki asosli karbon kislotalarning Ca, Ba yoki toriyli tuzlarini quruq haydash orqali olinadi. Bunda dastlab keton hosil bo’ladi, so’ng u tegishli uglevodorodgacha qaytariladi: