Reja: Dinshunoslik fanining predmeti, sohalari va jamiyatdagi vazifalari 2

“Dinshunoslik” fanining vazifalari quyidagilardan iborat: 



 

dinning jamiyatga ijtimoiy, ma’naviy, ruhiy ta’siri haqida bilimlar berish;  



 

ibtidoiy diniy tasavvurlar, milliy va jahon dinlari ta’limotlari haqida ma’lumot berish; 



 

dinning  mohiyati  va  uning  kishilik  jamiyati  taraqqiyotidagi  turli  tarixiy  bosqichlarda 

tutgan mavqei haqida tushuncha berish; 



 

jamiyatni  ma’naviy  jihatdan  kamol  toptirishda  diniy  qadriyatlarning  ahamiyatini 

yoritish; 



 

dunyoviy davlat va dinning o‘zaro munosabatlarini yoritib berish; 



 

diniy aqidaparastlik, ekstremizm va  fanatizm kabi salbiy  illatlar  mohiyatini  yoritish va 

ularga qarshi g‘oyaviy immunitetni shakllantirish; 



 

O‘zbekiston  Respublikasida  dinga  nisbatan  munosabatning  tubdan  o‘zgarganligi, 

xususan,  islom  dini  qadriyatlarini  tiklash  yo‘lida  qilinayotgan  ishlar  haqida  keng  tasavvur  hosil 

qilish. 

“Dinshunoslik” fanining amaliy ahamiyati shunda ham ko‘rinadiki, u talabalarda islom 

va boshqa dinlar qadriyatlariga hurmat bilan qarash, ularni qadrlash, boshqa dinlarga va ularning 

vakillariga hurmat bilan munosabatda bo‘lishni tarbiyalaydi. 

“Dinshunoslik”  fani  bo‘yicha talabalarning  bilimi, uquvi  va ko‘nikmasi uchun quyidagi 

muhim talab, vazifalar qo‘yilgan: 

birinchidan,  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Islom  Karimov  o‘zbek  xalqining 

ma’naviy  merosi,  dini,  jumladan,  islom  dini  qadriyatlari,  milliy  g‘oya,  milliy  mafkura  haqida 

bildirgan  fikr  va  mulohazalar,  ta’rif  va tavsiflarni  mazkur  fanni o‘rganishda    nazariy asos  qilib 

olish; 

ikkinchidan,  O‘zbekiston  Konstitutsiyasi,  “Vijdon  erkinligi  va  diniy  tashkilotlar 

to‘g‘risida”gi  yangi  tahrirdagi  qonun  va  boshqa  qonuniy  hujjatlarda  din  masalasi  yuzasidan 

belgilangan inson huquqlari, turli diniy tashkilotlar huquqlari va majburiyatlarini bilish; 

uchinchidan,  “Dinshunoslik”  asosiy  fanlar  qatorida  o‘qitilishi,  din,  dindorlar  va  diniy 

tashkilotlarga  nisbatan  davlat  tomonidan  adolatli  siyosat  o‘rnatilishi,  fuqarolar  uchun  vijdon 

erkinligining konstitutsion kafolatlanishi mustaqillik sharofati ekanligini tushunib etish; 

to‘rtinchidan,  qonunga  hurmat  hissini,  faqat  o‘zining  emas,  balki  boshqalarning  ham 

diniy his-tuyg‘ulari bilan hisoblashish lozimligini, o‘z shaxsiy fikrlarini boshqa kishilarga tazyiq 

bilan o‘tkazish, turli norasmiy diniy mazhab va guruhlarga jalb etish g‘ayriqonuniy xatti-harakat 

ekanligini,  jamoat  joylarida  diniy  masalalarda  zo‘ravonlik,  mutaassiblikka,  agressivlikka  yo‘l 

qo‘yish mumkin emasligini chuqur tushunib etish; 

---

Beshinchidan,  “Dinshunoslik”  fanining  boshqa  gumanitar  fanlar  bilan  birga  rivojlanishini 

nazarda  tutgan  holda,  o‘zi  qo‘lga  kiritgan  soha  yutuqlaridan  ushbu  fanni  o‘zlashtirishda 

foydalanish. 

 

Din  –  e’tiqod  va  u  har  bir  kishining  shaxsiy  ishi  hisoblanadi.  Diniy  nuqtai  nazarga 

ko‘ra,  din  –  muayyan  diniy  e’tiqodlarga,  ya’ni  ilohga,  uning  tomonidan  insonlarga  xabar 

etkazuvchilarning  g‘ayrioddiy  salohiyatga  ega  ekaniga  (payg‘ambarlik),  insonlar  atrofida  unga 

ko‘rinmaydigan ammo undan ancha yuqori darajada turuvchi mavjudotlar borligiga (farishtalar, 

jinlar)  inson  ideal  hayot  kechirishi  uchun  azaldan  belgilangan  qonuniyatlar  mavjudligiga 

(muqaddas kitoblar), inson hayoti muntazam nazorat ostida ekaniga, qilingan barcha yaxshilik va 

yomonlik  uchun  mukofot  yoki  jazo  muqarrarligiga  (oxirat,  hisob-kitob  qilinish),  inson  qismati 

avvaldan  belgilanishiga  (taqdir)  va  shu  kabi  qarashlarga  ishonish,  ularni  aqida  sifatida  qabul 

qilishdan iborat. 

 

Din  –  tabiat,  jamiyat  inson  va  uning  ongi,  yashashdan  maqsadi  hamda  taqdiri 

insoniyatning  bevosita  qurshab  olgan  atrof-muhitdan  tashqarida  bo‘lgan,  uni  yaratgan  ayni 

zamonda insonlarga to‘g‘ri, haqiqiy, odil hayot yo‘lini ko‘rsatadigan ilohiy qudratga ishonch va 

ishonishni ifoda etadigan maslak, qarash ta’limotdir. U muayyan ta’limotlar, his-tuyg‘ular, toat-

ibodatlar  va  diniy  tashkilotlarning  faoliyatlari  orqali  namoyon  bo‘ladi.  U  olam,  hayot 

yaratilishini tasavvur qilishning  alohida  tariqasi,  uni  idrok  etish  usuli, olamda  insoniyatning  ilk 

tarixidan  to  bizgacha  o‘tgan  davrlarni  ilohiy  tasavvurda  aks  etishidir.  Din  komil  insonni 

tarbiyalashda salmoqli tarbiyalovchi qudratga ega bo‘lgan ma’naviy-axloqiy kuchdir. 

 

Din ishonmoq tuyg‘usidir. Ishonmoq tuyg‘usi insoniyatning eng teran va go‘zal ruhiy-

ma’naviy ehtiyojlaridandir. Dunyoda dini, ishonchi bo‘lmagan xalq yo‘q. Xalq dinsiz, e’tiqodsiz 

biror-bir  narsaga  ishonchsiz  holda  yashay  olmaydi.  Sotsiologik  nuqtai  nazardan  qaraganda  din 

jamiyat  uchun  zaruriy  narsa,  ijtimoiy  hayotning  ajralmas  qismidir.  U  ijtimoiy  munosabatlarni 

yuzaga keltiruvchi  va amalga oshiruvchi omil sifatida  namoyon bo‘ladi. Bu esa dinni jamiyatda 

bajargan vazifalariga ko‘ra o‘rganish mumkin demakdir. 

 

Dinning vazifalari uning alohida shaxs va  jamiyatga ta’siri  va tabiatidan kelib chiqadi. 

Dinning  vazifasi  yoshlarga  shaxs,  oila,  jamiyat  hayotiga  kirib  borishi,  madaniyat  va 

ma’naviyatni boyitishga qo‘shgan hissasini ko‘rsatib berishdir. 

 

Dinning ijtimoiy vazifalari haqidagi ta’limotni funksionizm rivojlantiradi. Funksionizm 

jamiyatga ijtimoiy tizim sifatida qaraydi. Unda jamiyatdagi har bir element muayyan funksiyani 

bajaradi.  Dinning  jamiyatda  bajaradigan  ijtimoiy,  ma’naviy,  ruhiy  vazifalari  quyidagilardan 

iboratdir: 

 

Birinchidan,  har  bir  din  o‘z  e’tiqod  qiluvchilari  uchun  to‘ldiruvchilik,  tasalli 

beruvchilik  –  kompensatorlik  vazifasini  bajaradi.  Masalan,  insonda  doimiy  ehtiyoj  hosil  qilish 

hodisasini olaylik. Inson o‘z hayoti, turmush tarzi, tabiat va jamiyat bilan bo‘lgan munosabatlari 

jarayonida  hayotiy maqsadlariga erishishi  ilojsiz  bo‘lib ko‘ringanida, unda qandaydir  ma’naviy-

ruhiy ehtiyojga zaruriyat sezadi. Bu diniy ehtiyoj bo‘lib, u ma’naviy-ruhiy ehtiyojni qondiruvchi, 

tasalli beruvchilik vazifasini bajargan va bajarmoqda.  

Masalan,  buddaviylik  dini  rohiblikni  targ‘ib  qiladi,  xristianlikda  esa,  har  bir  xristian  Iso 

masihning  qaytishiga  umid  qilib,  sabr-bardosh  bilan  hayot  kechiradi.  Islom  dinida  har  bir 

musulmon dunyoda erishmagan moddiy yoki ruhiy orzu-istaklariga oxiratda erishishga ishongan 

holda yashaydilar.  

 

Ikkinchidan,  din  o‘z  ta’limot  tizimini  vujudga  keltirgach,  o‘ziga  e’tiqod  qiluvchilar 

jamoasini,  shu  ta’limot  doirasida  saqlashga  harakat  qilgan  va  hozir  ham  shunday.  Bu  dinning 

birlashtiruvchilik  –  integratorlik  vazifasi  deb  ataladi.  Din  doimo  ijtimoiy,  etnik,  ijtimoiy  va 

ma’naviy  hayotda  uzviylik,  muntazamlilikni  ta’minlash  maqsadida  u  xalqlarning  ijtimoiy 

hayotiga,  axloqiy  munosabatlariga,  adabiyoti  va  san’atiga  bog‘langan.  Masalan,  yahudiylikda 

mazkur  din  vakillari  bir  mafkura  atrofida  bir  millat  va  yagona  maslak  egalari  bo‘lib,  yagona 

xudo YAhvening sevimli bandalari ekanligi uqtiriladi.  

 

Xristianlikda diniy me’moriy, tasviriy, musiqa san’atidan foydalanib ikona chizuvchilar 

maktablari faoliyat olib boradi.  

---

 

Uchinchidan,  har  bir  din  o‘z  qavmlari  turmushini  tartibga  solib  nazorat  qiluvchilik  –