Reja: Dalvarzintepa yodgorligi Xolchayon Ayritom yodgorligi

Mudofaa devorlari. Chust yodgorligida mudofaa devorlari kovlab ochilgan. Devor yodgorlikning 1,5 gektarlik yoki maydonning uchdan birini o‘rab olgan. Bu qism “yoysimon” devor nomi bilan atalgan va ikki qism: janubiy va shimoliy “qanotdan” tashkil topgan. “Shimoliy” qanot uzunligi 34 m, qalinligi 3 m, saqlangan balandligi 2,1 m. Bu devor paxsa poydevor ustiga g‘ishtdan tiklangan (o‘lchamlari 54-55x32-33x8-10 sm). Tashqari tomondan tagkursi (platforma) ustida kuzatuv minorasiga (burj) o‘xshaydigan diametri 10-11 metrli inshoot qoldig‘i o‘rganilgan. “Janubiy” qanot uzunligi 30 m, qalinligi 2 m, balandligi 4-5 m. Bu devor asosi ham paxsa va g‘ishtdan iborat. Keyingi davrda mudofaa devorining qolgan qismi quriladi. Umuman Chust yodgorligida mudofaa devorining 286 metr uzunlikdagi bo‘lagi kovlab ochildi. Mudofaa devorlari quyi madaniy qatlam ustida qurilgan va bu qatlam qalinligi ba’zi erlarda 70 sm.ga boradi (Sprishevskiy V.I., 1972. S.229-230).
1982-1983 yillari yodgorlikning g‘arbiy tomonida B.X. Matboboev olib borgan qazishmalar paytida ham mudofaa devorining qoldiqlari qayd etilgan. YAxshi saqlanmagan devor uncha qalin bo‘lmagan madaniy qatlam ustiga qurilgan, uning eni 2,7 m.
Mudofaa devorlari haqida so‘z ketganda e’tirof etish kerakki, Chust va Dalvarzinda dastlab himoya inshootlari bo‘lmagan. Ular yodgorliklarning rivojlanish bosqichining ikkinchi davrida bunyod etilgan va vodiyning har ikki nuqtasida deyarli bir paytda ushbu inshootlar qurilgan. Nima sababdan bunday bo‘lgani hozircha qorong‘i bo‘lib qolmoqda. Chustdagi mudofaa devorlarining o‘ziga xos tomonlariga kelsak, devor tashqari tomonidan qo‘shimcha tagkursini qurilishi va inshoot ko‘rinishining Dalvarzindagi devorlardan farq qilishidir. Agarda har ikki yodgorlik mudofaa devorlari qiyoslansa, Chust devorlariga Dalvarzin arkidagi mudofaa devori bir oz o‘xshab ketadi. Shunga qarab Chustning himoyalangan qismi ark vazifasini bajarganmi yo yo‘qmi, biror fikr aytish mushkul. Bu erdagi uy-joylar planirovkasi xaqida jo‘yali ma’lumot yo‘qligi bunga imkon bermaydi.