Reja: Cho‘kirish va birgalashib cho‘ktirish usullari

1.5. Xalaqit beruvchi moddalarni niqoblash

Niqoblash deganda, xalaqit beruvchi tarkibiy qismni analiz qilinadigan moddani topish va aniqlash reaksiyasiga ta’sir ko‘rsatmaydigan, boshqa kimyoviy ko‘rinishga o‘tkazish tushuniladi. Niqoblash orqali analitik amallarning selektivligini oshirish ancha samarali bo‘ladi. Niqoblashning boshqa ajratish usullaridan afzalligi uning tez bajarilishidadir. Niqoblash uchun ishlatiladigan reagent aniqlanadigan modda bilan ta’sirlashmasligi yoki juda kam ta’sirlashishi kerak. Agar reagent aniqlanadigan modda bilan ta’sirlashsa, analiz vaqtida uning ta’sirlashish mahsulotini aniqlash uchun qulay holatga o‘tkazish, xalaqit beruvchi modda hosil qilgan mahsulotnikiga nisbatan oson bo‘lishi kerak. Niqoblash uchun komplekslanish, oksidlanish darajasini va eritmaning pH qiymatini o‘zgartirish, cho‘ktirish singarilardan foydalaniladi. Xalaqit beruvchi moddani komplekslashda uning tegishli ligand bilan hosil qilgan kompleksining barqarorligi yuqori bo‘lishi kerak.

Buning uchun barqarorligi yuqori komplekslar hosil qilishga harakat qiladilar. Ko‘plab ionlar tsianid, rodanid va EDTA (etilendiamintetraatsetat) bilan barqaror komplekslar hosil qiladi. Masalan, qalay (IV) va surma (III) ionlari vodorod sulfid ta’siridan sulfidlar holida cho‘kkanligi uchun ularni aniqlash murakkab bo‘ladi. Agar oksalat kislota qo‘shib, qalay ioni kompleksga bog‘lansa, surma ionini aniqlash osonlashadi:

SnCl₄+2H₂C₂O₄→Sn(C₂O₄)₂+4HCl.

Simob (II) ionini ditizon bilan fotometrik aniqlashga mis, qo‘rg‘oshin va vismut ionlari xalaqit beradi. Agar shu eritmaga EDTA qo‘shilsa, bu ionlar kompleksga bog‘lanadi va simobni aniqlashga xalaqit berolmaydi. Katta konsentratsiyali xrom (III), mis (II), kobalt, nikel va marganets (II) singari ionlarni EDTA bilan niqoblash analizni ancha qiyinlashtirishi mumkin, chunki bu ionlar EDTA bilan rangli komplekslar hosil qiladi. Bunday hollarda boshqa komplekslovchilardan foydalanadilar.

Bunday vaqtda asosiy va niqoblash reaksiyalarining konstantalarini bilishga to‘g‘ri keladi. Ushbu masalani temir (III) ionini gidroksid holida (pH=10) cho‘ktirish misolida ko‘rib chiqamiz. Asosiy reaksiyada

Fe³⁺+3OH^-↔Fe(OH)₃;