Reja: Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi fan sifatida, fanlararo bog’liqligi

ikki tomonlama
bog'lanish
mavjud.
Bir tomondan
, matematika metodikasi pedagogikaning umumiy
nazariyasiga tayanadi уа shu asosda shakllanadi. Bu hоl matemat'ika
o'qitish masalalarini hаl etishda metodik уа nazariy yaqinlashishning
bir butunligini ta'minlaydi.

---

Ikkinchi tomondan
, pedagogika umumiy qonuniyatlarini shakllantirishda 
xususiy metodikalar tomonidan erishilgan ma'lumot1arga tayanadi, bu uning 
hayotiyligi уа aniqligini ta'minlaydi. Shunday qilib, pedagogika metodikalarning 
aniq materialidan " oziqlanadi ", undan pedagogik umumlashtirishda foydalaniladi 
va
o'z navbatida metodikalami ishlab chiqishda yo'llanma bo'lib xizmat qiladi.
Matematika metodikasi pedagogika, psixologiya va yosh psixologiyasi bilan 
bog'liq. Boshlang'ich matematika metodikasi ta'limning boshqa fan metodikalari 
(ona tili, tabiatshunoslik, rasm, mehnat va boshqa fanlar o'qitish metodikasi) bilan 
bog'liq. O'qitishda fanlararo bog'lanishni to'g'ri amalga oshirish uchun
o'qituvchi buni hisobga olishijuda muhimdir.
Ilmiy - tadqiqot metodlari - bu qonuniy bog'lanishlarnii, munosabatlarni, 
aloqalarni o'matish va ilmiy nazariyalami tuzish maqsadida ilmiy axborotlarni 
olish usullaridir. Kuzatish, tajriba, maktab hujjatlari bilan tanishish, o'quvchilar
ishlarini o'rganish - suhbat va so'rovnomalar o'tkazish ilmiy - pedagogik 
tadqiqot metodlari jumlasiga kiradi.
So'nggi vaqtlarda matematik va kibernetik metodlardan, shuningdek, 
matematekinani o'qtishda modellashtirish metodlaridan foydalanish qayd 
qilinmoqda. Matematika metodikasi ta'lim jarayoni bilan bog'liq bo'lgan
quyidagi uch savolga javob beradi:
1. Nima uchun matematikani o'rganish kerak?
2. Matematikadan nimalami o'rganish kerak?
3. Matematikani qanday o'rganish kerak?
Matematika metodikasi haqidagi tushuncha birinchi bo'lib Shveytsariyalik 
pedagog, matematik G.Pestalosining 1803 yilda yozgan " Sonni ko'rgazmali 
o'rganish " asarida bayon qilingan. Boshlang'ich ta'lim haqida ulug' mutafakkir 
Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino va boshqalar ta'lim va tarbiya haqidagi 
hur fikrlarida boshlang'ich ta'lim asoslarini o'rganish muammolari haqida o'z 
davrida ilg'or g'oyalami olg'a surgan1ar. MO'M o'zining tuzilish xususiyatiga ko'ra 
shartli ravishda uch bo'limga bo' limidi:
1. Matematika o'qitishning umumiy metodikasi.
Bu bo'limda, matematika fanining maqsadi, mazmuni, metodo1ogiyasi shakli, 
metod1ari va vosita1arining metodik tizimi pedagogik, psixo1ogik qonun1ar 
hamda didaktik tamoyillar asosida ochib beri1adi.
2. Matematika o'qitishning maxsus metodikasi.
Bu bo'limda matematika o'qitish umumiy metodikasining qonun va qoidalarini 
aniq mavzu materiallariga tatbiq qilish yo'llari ko'rsatiladi.
3. Matematika o’qitishning konkret metodikasi.
Bu bo'lim ikki qismdan iborat:
a) Umumiy metodikaning xususiy masalalari.
b) Maxsus metodikaning xususiy masalalari.
Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi butun pedagogik 
tadqiqotlarda pedagogik texnologiya, axborot texnologiyalari yutuqlarida 
qo'llaniladigan metodlardan foydalanadi. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini 

---

yaqqol aniqlash, uning nazariy asoslari va tamoyillarini ishlab chig'arish, ishchi 
faraz tuzish, boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasining shakllan- 
ishida asosiy mezonlar hisoblanadi. 
Umuman ” Metodika ” so’zi grekchadan olingan bo’lib, ” yo’l ” ma’nosini 
bildiradi. Boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi, universitetlarning 
boshlang’ich ta’lim yo’nalishining 2 va 3 kurslarida 80 soat ma’ruza, 160 soat 
amaliy, 64 soat seminar mashg’ulotlarini o’tkazish rejalashtirilgan. 
Bashlang’ich sinflarda matematika o’qituvchisi o’z fanini fan sifatida bilishga 
majbur. O’qituvchi bilimining sifati, uning o’quvchilari bilimining sifatli 
bo’lishiga albatta ta’siri bo’ladi. Lekin buning o’zi yetarli emas. Chunki o’qituvchi 
fanni bilishi bilan, bu bilimlarni o’quvchilarga yetkazib berolmasligi mumkin. 
Shuning uchun o’qituvchi matematikani bilish bilan birga, o’qitish vositalarini, 
o’qitish usullarini, o’qitishning yangi texnologiyalarini ham bilishi kerakki, 
o’quvchilar matematikaga qiziqishlari rivojlansin, matematik bilimlarni 
mustahkam o’zlashtirishsinlar va bu bilimlarni amaliyotga va bilimning boshqa 
sohalariga tadbiq eta olsinlar. Bu matematika o’qitishning vositalarini,usullarini 
o’rganish matematika o’qitish metodikasining maqsad va vazifalaridan iboratdir.
Ma’lumki har bir fan fan bo’lishi uchun uning maqsadi va vazifalari, shu fandan 
foydalanuvchilari va darsligi bo’lsagina fan hisoblanadi. Bundan ko’rinadiki 
boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishning mundarijasi quyidagicha bo’ladi.
Matematika o`qitish metodikasini o’rganishga iod quyidagi savollarga javob 
berish kerak: 
Nega o’qitish kerak? Bunda boshlang’ich sinflarda Matematika o`qitishning 
maqsad va vazifalari yotadi. Ya’ni boshlang’ich sinf matematika fanida 
o’rganiladigan tushunchalar sistemasi, ham o’rganish usullari maqsad qilib 
qo’yilgan. 
Nimani o’qitish kerak? bunda dasturda talab etilgan tushinchalarni tanlash va 
bu tushunchalarni asosli va tizimli ravishda ravon til bilan asoslab olish kerak. bu 
qanday vosita va usullardan foydalanishga asos bo’lsin. 
Qanday o’qitish kerak? bunda asoslab olingan materiallarning o’ziga xosligiga 
ko’ra o’qitish vositalari, usullaridan foydalanib o`qitish metodikasi ishlab 
chiqiladi. 
O’qitishni qanday tashkil qilish kerak? Bunda yuqorida aytilgan savollarga 
ketma – ket javoblar berilsa, o’qitishning bir butun doirasi hosil bo’ladi. Bunga 
matematika o`qitish metodikasining mundarijasi deyiladi. 
Ma’lumki matematika o`qitish metodikasining mundarijasi kesimida ishchi 
o’quv dasturlari, ma’ruzalar majmuasi tuzish maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Boshlang`ich sinf o`quvchilariga matematikani muvaffaqiyat bilan o`qitish 
uchun mehnat faoliyatini boshlovchi o`qituvchi matematika o`qitishning ishlab 
chiqilgan tizimini, ya'ni boshlang`ich sinflarda matematika o`qitish metodikasini 
egallagan bo`lishi va shu asosda mustaqil ravishda ijodiy ishga kirishishi kerak.
Shunday qilib, o`qitishning maqsad va vazifalari, maqsad yo’nalishida 
materiallarni tanlash, asosli va tizimli ravishda asoslash, tanlangan materiallarga 
moslab o’qitish vositalarini, o’qitish usullarini aniqlash, o’qitishni zamon talablari 
darajasida tashkil qilish va o’tkazish metodik tizimning asosiy komponentalaridir.

---

A. M. Pishkalo bu tizimni o`ziga xos quyidagicha grafik bilan tasvirlaydi. 
Bu sxemada boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasining 
mazmuni va tuzilishi ochib berilgan. Shuningdek, o’quvchilarning o’qish faolyatini 
qanday tashkil etish masalalari ham yoritilgan. 
Ma’lumki matematika o`qitish metodikasi fani ham barcha fanlar qatori 
tarbiyaviy xarakterga ega. Bu haqda M.A.Bantova shunday deydi. ”metodikaning 
vazifasi o’qituvchini matematika o’qitishning shunday usul va vositalari bilan 
qurollantirishidan iboratki, bu usullar va vositalar yangi insonni, yangi jamiyat 
kishisini tarbiyalashga, o’quvchilarning aqliy rivojlanishiga imkon bersin, 
o’quvchilarning matematikaga qiziqishlarini rag’batlantirsin,”! 
Boshlang’ich sinflarda matematika o`qitish metodikasi boshlang’ich ta’lim 
yo’nalishidagi fakultetlarda o’rganiladigan ona tili, mehnat ta’limi va boshqa fanlar 
metodikasi bilan ko’p tomonlama uzviyliklarga ega. Boshlang’ich ta’limda 
matematika o’qitish, boshqa fanlar qatori ta’lim, tarbiya va amaliy vazifalarni hal 
qilishi kerak. 
Eng avvalo shuni ta'kidlash kerakki, o`zining bazaviy fani bo`lmish-
matematika fani bilan uzviy ravishda bog`langan. Yani boshlang’ich sinflarda 
beriladigan bilimlar matematikani o’rganishning keyingi bosqichlariga tayanch 
vazifasini bajaradi. XVIII asrda matematikada natural son deyilganda birlar 
to’plami tushunilgan. Boshlang`ich matematik hisoblashlarda birinchi o`nlik 
sonlarining har birini birlardan tuzishga doir mashqlarga katta ahamiyat berilgan. 
Hozirgi zamon matematikasi natural son tushunchasini asoslashda toplamlar 
nazariyasiga tayanadi. Masalan, chekli to`plamlar elementlari orasida o`zaro bir 

---

qiymatli moslik o`rnatish o`zaro ekvivalent to`plamlar sinflarini ajratish imkonini 
beradi, shu bilan birga bu sinflarning har birini xarakterlovchi umumiy narsa - 
natural sonlarni ajratish imkonini beradi. Natural son mohiyatini bunday tushunish, 
o`qitish amaliyotiga1 narsalarning taqqoslanayotgan to’plamlari elementlari 
orasida o`zaro bir qiymatli moslik o`rnatishga doir mashqlarni kiritishga olib 
keladi. 
1 sinf uchun mo`ljallangan hozirgi zamon matematika darsligining dastlabki 
sahifalarida bu o`quvchilar uchun berilgan bunday topshiriqlarga duch kelamiz:
- Narsalarning rangi, shakli, o’lchamlariga bog’liq rasmlarga; 
- Narsalarning uzun – qisqa, keng – tor, baland – past, ustida – ostida, chapda – 
o’ngda, yuqoridan pastga, pastdan yuqoriga bo’lgan rasmlarga; 
- Narsalarning bir xil, har xil, ko’p, kam, shuncha, ikkita ortiq, ikkita kam kabi 
tushunchalarga bog’liq rasmlarga; 
- Narsalarning “har bir”, “hammasi”, “shundan boshqa hammasi” kabi 
tushunchalarini anglatuvchi rasmlarga; 
- Narsalarni ajratish, sanog’ini va ketma – ketligini o’rgatishga doir rasmlar 
berilgan. Shu rasmlarga qarab topshiriqlarni bajarish jarayonida o’quvchilar 
ko’rsatilgan to’plamlar elementlari orasidagi o’zaro bir qiymatli moslik o’rgatishga 
yo’naltiradi va yuqoridagi narsalarning xossalarini anglatuvchi tushunchalar haqida 
dastlabki tasavvurlar hosil bo’la boshlaydi. Bu esa o’quvchilarda natural son 
tushunchasini shakllantirishda muhim ahamiyatga ega. 
Matematikadagi hisoblash amallari unga qo’yilgan talablar dastlab 
boshlang’ich sinf matematikasidayoq berilgan. Masalan, birinchi bosqich amallari 
qo’shish va ayirish amali, ikkinchi bosqich amallari ko’paytirish va bo’lish, 
kirishligi o’rgatiladi. Shuningdek, bu amallarning bajarilishi tartibi quyidagicha 
bajariladi. Agar ifodalarda qavs ishtirok etgan bo’lsa dastlab qavs ichidagi amal 
bajariladi, keyin ikkinchi bosqich amali, so’ngra birinchi bosqich amali chapdan 
o’ngga tomon tartibda bajariladi. Bu tushunchalar matematikaning keyingi 
bosqichlari uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Matematika o`qitish metodikasi 
umumiy matematika metodikasi bilan bog`liq.
Boshlang’ich sinf matematika o`qitish metodikasi pedagogika fani bilan uzviy 
bog`liq bo`lib, uning orasidagi qonuniyatlariga tayanadi. Matematika o`qitish 
metodikasi bilan Pedagogika orasida ikki tomonlama bog`lanish mavjud. Bir 
tomondan matematika metodikasi pedagogikaning umumiy nazariyasiga tayanadi 
va shu asos shakllanadi, bu hol matematika o`qitish masalalarini hal qilishda 
metodik yaqinlashishning bir butunligini ta'minlaydi. 
Ikkinchi tomondan, pedagogika umumiy qonuniyatlarini shakllantirishda 
xususiy metodikalar tomonidan erishilgan ma'lumotlarga tayanadi, bu uning 
hayotiyligi va aniqligini ta'minlaydi. 
Demak, pedagogika fani metodika fanining aniq materialidan «oziqlanadi», 
undan pedagogika fani ma’lum umumlashtirishlarda foydalanadi va o`z navbatida 
u matematika ganini ishlab chiqishda yo`naltiruvchi manba bo`lib xizmat qiladi.

---

Matematika o’qitish metodikasi fani pedagogika, psixologiya va yosh 
psixologiyasi fanlari bilan ham bog`liqdir. Tarbiya va ta'limning bir qator ma’lum 
masalalarini hal qilishda o`qituvchi pedagogik psixologiya va yosh psixologiyasiga 
oid bilimlardan foydalanishi kerak. Yosh psixologiyasi ta'lim ta'sirida kishi 
ma'naviy qiyofasining shakllanish qonuniyatlarini, turli yoshdagi bolalarning 
psixologik xususiyatlarini, shuningdek, bolalarning bilimlarni o`zlashtirishlarining 
psixologik qonuniyatlarini, ularning mustaqilliklari va ijodlarining rivojlanishini, 
o`quvchilar shaxsining kamol topish qonuniyatlarini o`rganadi. Bu esa o`quv – 
tarbiya ishini tashkil etishda katta ahamiyatga ega.
Bundan tashqari, boshlang`ich matematika o’qitish metodikasi fanning boshqa 
fanlarni o’qitish metodikasi fanlari (ona tili, tabiatshunoslik, mehnat, rasm..) bilan 
uzviy bog’lanishda o’rganila boradi. Fanlar aro uzviylikni taminlash o’quvchilarni 
hozirgi zamon talablari asosida tarbiyalashga, bilish darajasining sifatli bo’lishini 
taminlaydi. Buni o’qituvchi hisobga olishi juda muhim hisoblanadi. 
Boshlang`ich ta'limning turli o`quv predmetlariga oid darslarda o`quvchilar 
tevarak atrofdagi voqia va hodisalar, ularning xossalariga oid aniq tasavvurlar 
oladilar.
Matematikaning farqlantiruvchi xususiyati shundan iboratki, matematika 
ob’ektiv borliqni o`rganish bilan bir vaqtda o`rganilayotgan voqia va 
predmetlarning aniq mazmunidan, moddiy dunyoning eng umumiy tomonlariga 
tegishli bo`lmagan, uning miqdoriy tomonlariga hamda fazoviy shakl va 
munosabatlariga tegishli bo`lmagan hamma narsaga nisbatan abstraktsiyalanadi. 
Matematikaning buyuk kuchi shundadir, ya'ni tushunchalarning abstraktligi va 
umumiyligidadir, boshqa o`quv fanlari bilan bir tomonlama ko`plab bog`lanishlar, 
munosabatlar o`rnatish imkoniyatlari ana shundadir.
Bunday bog`lanishlarni o`rnatishda umumiy faktlarni, ya'ni son haqidagi, 
matematikaning hisoblashga oid amallari, geometrik figuralar, miqdorlar, shakllar 
haqidagi tasavvurlar va algebraik tushunchalar: har xil bilim va ko`nikmalar; 
faoliyat turlari; o`qitishning forma va metodlarini asos qilib olish mumkin. 
Matematika, bilish maqsadiga yo’naltirilgan va belgili jarayonga asoslangan 
amallar sistemasidan iboratdir. O’quvchilarga matematika o’qitish maqsadini 
nazarda tutib, o’zimizga shunday savollar berish mumkin: 
O’qitish va bilish jarayonlarini qaysi yo’nalishda olib borish maqsadga 
muvofiq. Xususiy xulosalardan umumiy xulosalar chiqarishgami yoki 
teskarisigami? 
O’qitishning qanday formalari maqsadga muvofiq: 
So’hbat shaklida o’qitishmi; 
Bayon qilish bilan o’qitishmi; 
Maqsadga yo’naltirilgan tanlangan masalalar yechishmi; 
Kitob o’qish shaklidami. 
Bulardan qaysi biri shaklida o’qitishni aniqlash uchun matematikani 
o’zlashtirish va bilib olishlarini taminlash sifatida va o’rgatish formasi sifatida 
qarab ajratish mumkin. 
Bunda o’quvchilarning bilishlarini taminlashga “indiktuv”, “deduktiv”, 
“analiz va sintez” o’qitish metodlarini kiritish mumkin. 

---

O’qitishning induktiv usili 
umuman induksiya deb xususiy fikrlardan umumiyroq fikrga boraturgan 
xulosaga aytiladi.
Induksiyaga asoslanib o’qitish usulini induktiv o’qitish usuli deyiladi. 
Matematikaning hisoblash amallarini bajarishda, yani masalalarni o’rganishda 
induktiv usuldan foydalaniladi. Agar biror misol, mashq yoki masalani induktiv 
usul bilan darsni olib borish uchun dastlab o’qituvchi bir necha sodda masalalarni 
tanlab oladi, ularni sinfda tahliliy izohlar bilan yechadi. Masalalarni birin – ketin 
yechib, o’quvchilar masalalarning xossalarini, yechish yo’llarini anglaydi va 
tushuna boshlaydilar va navbatdagi masalalarni yechishda ulardan foydalaniladilar. 
O’qitishning deduktiv usuli 
Deduktiv deb umumiy fikrlardan xususiy fikrlar chiqarish yo’liga aytiladi. 
Deduktivga asoslangan o’qitish usuliga deduksiya usuli deyish mumkin. 
Deduksiyaga asoslangan isbotlar ushun ancha tajribaga ega bo’lishlikni talab 
qiladi. Bu matematikaning keyingi bosqichlarini o’qitishda qo’llaniladilar. Bazi 
Murakkab tushunchalarni o’rganishda induktiv muhokamalar deduktiv 
muhokamalar qo’shila boshlaydilar. Masalan, o’quvchi 586 sonini 34 ga 
ko’paytirishda oldin 586 ni 30 ga ko’paytiradilar. So’ngra 586 ni 4 ga ko’paytirib 
hosil qilingan ko’paytmalarni qo’shadi. O’quvchiga bunday qilish aytilmagan 
bo’lsa ham, o’quvchi o’ziga ma’lum bo’lgan tushunchaga asoslanadi. 
O’quvchining oldindan ma’lum bo’lgan tushunchadan foydalanishi deduktiv 
usuldan foydalanish hisoblanadi. 
Metodlar haqidagi masala – o`qitishda yuqori ta'lim va tarbiyaviy natijalarga 
erishish uchun qanday o`qitish haqidagi masaladir. 
Pedagogikada turli metodlar qaraladi, jumladan ilmiy tadqiqot metodlari 
mavjud. 
Ilmiy tadqiqot metodlari – bu qonuniy bog`lanishlarni, munosabatlarni, 
aloqalarni o`rnatish va ilmiy nazaryalarni tuzish maqsadida ilmiy informatsiyalarni 
olish usullaridir. 
Ko`zatish, ekspriment, maktab hujjatlarini o`rganish, o`quvchilar ishlarini 
o`rganish, suhbat va anketalar o`tkazish ilmiy - pedagogik tadqiqot metodlari 
jumlasiga kiradi. So`nggi vaqtlarda matematik va kibernetik metodlardan, 
shuningdek modellashtirish metodlaridan foydalanish hollari ko`zatilmoqda.
Boshlang`ich matematika o`qitish metodikasida butun pedagogika 
tadqiqotlarda qo’llaniladigan metodlarning pedagogik o`zidan foydalaniladi.
Kuzatish metodi. – odatdagi sharoitda kuzatish natijalarini tegishlicha qayd 
qilish bilan pedagogik jarayonni bevosita maqsadga yo’naltirilgan holda idrok 
qilishdan iborat. Kuzatish metodidan o`quv – tarbiya ishining u yoki bu sohasida 
ishning qanday borayotganini o`rganish uchun foydalaniladi, bu metod o`quvchi va 
o`qituvchi faoliyatlari haqida majbur qilinmagan tabiiy sharoitda faktik material 
to`plash imkonini beradi. Bu metodning asosiy afzalligi shundan iboratki, u 
pedagok hayotining, haqiqatning bevosita manzarasini tasavvur qilish imkonini 
beradi. 
Ko`zatish jarayonida tadqiqotchi o`quv jarayonining odatdagi borishiga 
aralashmaydi. Ko`zatish aniq maqsadni ko`zlangan reja asosida qisqa yoki uzoq 

---

vaqt oralig`ida davom etadi. Kuzatishning borishi, faktlari, sodir bo`layotgan 
voqealar, jihozlar kuzatish kundaligiga diqqat bilan qayd qilib boriladi. 
Kuzatish tutash yoki tanlama bo`lishi mumkin. Tutash kuzatishda kengroq 
olingan hodisa (masalan, matematika darslarida kichik yoshdagi o`quvchilarning 
bilish faoliyatlari), tanlama kuzatishda kichik – kichik hajmdagi hodisalar 
(masalan, matematika darslarida o`quvchilarning mustaqil ishlari) kuzatiladi. 
Eksperiment – bu ham kuzatish bo`lib, maxsus tashkil qilingan, tadqiqotchi 
tomonidan nazorat qilib turiladigan va sxematik ravishda o’zgartirib turiladigan 
sharoitda o`tkaziladi. Pedagogik ekspriment o`qitish va tarbiyalashning u yoki bu 
metodi, usulining, ko`rsatma - qo`llanmalarning samaradorligini tadqiq qilishda 
qo`llaniladi. 
Ekspriment o`tkazishdan oldin tadqiqotchi tadqiq qilinishi kerak bo`lgan 
masalalarni aniq ifodalab olishi bunday masalalarning hal qilishi maktab amaliyoti 
va pedagogika fani uchun ahamiyatli bo`lishi kerak. Ekspriment o`tkazishdan oldin 
tadqiqotchi o`rganish predmeti bo`lmish masalaning nazariyasi va tarixi bilan 
tanishib chiqadi. Tadqiqotda gipotezaning tuzilishi katta rol o`ynaydi. Butun 
eksprimentni tashkil qilish gipotezani tekshirishga yo`naltiriladi. U material 
to`plash yo`llarini belgilash imkonini beradi, tadqiqotning faktik materialda 
chalkashib ketishiga yo`l qo`ymaydi. 
Ekspriment natijalarini analiz qilish taqqoslash metodi bilan o`tkaziladi. 
Buning uchun 2 yoki bir necha guruh tuziladi, bu guruhlarga kirgan o`quvchilar 
tarkibi, tayyorgarlik darajalari va boshqa ko`rsatgichlar bo`yicha imkoni boricha 
bir xil bo`lishi kerak. Bir xil eksperimental (E) sinflarda tadqiqotchi tomonidan 
maxsus ishlab chiqilgan material bo`yicha ish bajariladi.
Taqqoslash uchun nazorat sinflar tanlanadi, bu sinflar o`quvchilar tarkibi, bilim 
darajalari bo`yicha taxminan (E) sinflarga teng kuchli bo`lishi kerak, bu sinflarda 
matematika (E) sinflar bilan bir xil o`qitiladi, faqat eksprimental sinflarda 
qo`llaniladigan metodlar, vositalar va h.k qo`llanilmaydi. 
Pedagogik tadqiqotlarning keng tarqalgan metodlaridan biri o`quvchilar ishlari 
va hujjatlarni o`rganishdan iborat. O`quvchilarning ishlari ularning dasturning 
ayrim bo`limlari bo`yicha tayyorgarlik darajasini aniqlash, o`qitishning ma'lum 
davrida o`sish va rivojlanishni kuzatish imkonini beradi. Masalan, maxsus yozma 
va grafik ishlar shu maqsadda o`tkaziladi, natijada o`quvchilarning qanday 
darajada siljiyotgani ko`rinadi. 
O`quvchilarning yozma ishlarda yo`l qo`ygan xatolarini tahlil qilish muhim 
ahamiyatga ega. Bunday tahlil butun sinf o`quvchilarining duch keladigan tipik 
qiyinchiliklarini shuningdek, o`quvchilarning matematikani o`zlashtirishlaridagi 
individual xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi. 
O`quv hujjatlari (O`quv rejasi dasturi, metodik ish hujjatlari, hisobotlar….) 
o`quv – tarbiyaviy ishlarining rivojlanish jarayoni va holatini aks ettiradi. 
O`quvchilarning daftarlarini o`rganish, ilmiy tadqiqot ishi uchun ahamiyatga 
ega. Uzoq vaqt davomida daftarlarni tahlil qilish o`quvchilar ishining 
xususiyatlarini ochishga va o`qituvchi ishi tizimiga yordam beradi. 
Biror masalaga nisbatan fikrlarni aniqlash, ba'zi faktlarni to`plash talab 
qilingan hollarda

---