Reja: 1-topshiriq. Berilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlang

Trenerning kompitentligi

Trener shaxsiga qo‘yiladigan talablar doirasini kasbiy nuqtai nazardan qo‘yiladigan talablar qatori bilan davom ettirish mumkin:                Trener avvalo o‘zgalar shaxsiga xos bo‘lgan psixologik xususiyatlarni juda yaxshi bilishi kerak (inglizlar aytganidek, “o‘zgalar psixologiyasini bilish – ular ustidan hukmronlik qilishning bir shaklidir”, degan naqlni esdan chiqarmaslik lozim, lekin bunda pedagogik alturizm, ya’ni o‘zgalar manfaatini o‘zinikidan ustun qo‘yish hislati ham mavjud bo‘lishi kerak)

         O‘zining shaxsiy fazilatlari va psixologiyasini mukammal bilishi va uni boshqara olish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarur.         Har qanday chigal yoki ziddiyatli vaziyatlardan chiqib ketishni bilishgina emas, balki ularning oldini olishni ham bilishi, vaziyat taqazo qilganda esa uni bartaraf eta olishi kerak.

          Empatiya, ya’ni o‘zgalar holatini chuqur his qila olish qobiliyatiga ega bo‘lishi zarur.

    O‘zgaruvchanlik, moslashuvchanlik borasida aql sohibi bo‘lish, kutilmagan holatlarga o‘zini oldindan tayyorlash, murakkab vaziyatlarda o‘zini yo‘qotmaslik xususiyatiga ega bo‘lishi kerak.

       Ishtirokchilarning nutqini tinglash, noverbal harakat va mimikalarini aniq tushunish, reaksiyalarining mohiyatini to‘g‘ri talqin eta olishi kerak.

       Ishtirokchilarning ehtiyoj va qiziqishlariga qarshi bormasligi kerak.

       Rejalashtirish qobiliyatining bo‘lishi, bunda kutilayotgan jarayonning barcha muhim va nomuhim jihatlarini oldindan taxminan bo‘lsa ham tasavvur qilib, aniq reja tuza olishi kerak.

           O‘ziga nisbatan ishonchning mavjudligi, real tafakkurga va kuchli irodaga ega bo‘lishi kerak.

        O‘z xatti-harakatlarini doimo ma’lum maromda ushlash, kerak bo‘lsa o‘zidagi motorikani rivojlantirgan bo‘lishi kerak.

Trenerlik qobiliyatiga oid talablar. Mashg‘ulotlarni olib boruvchi trenerdan quyidagi qobiliyatlar talab etiladi:

1.             Maqsadga yo‘nalganlik - treningni oxirigacha yetkazish, reglament qoidasiga rioya qilish.

2.             Chidamlilik - trenerning ushbu sifati guruhda intizomni saqlashga yordam beradi.

3.             Reaksiya tezligi - trening jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatolarga operativ holda diqqatni qarata olish.

4.             Xarizma - trenerning ishtirokchilar uchun qiziqarli bo‘la olishi, auditoriyani “yondira” olishi.

5.             Yumor - trening jarayonida ajablanish, noqulaylik kabi holatlarning namoyon bo‘lmasligiga yordam beradi.

6.             Kommunikativ qobiliyat - shaxslararo va guruhlararo nizolarga yo‘l qo‘ymaslikni, guruh ishtirokchilariga ta’sir etishning samarali yo‘llarini ta’minlab beradi.

7.             Moslashuvchanlik - trenerning har qanday holatga moslasha olishini ta’minlaydi.

8.             Xatolarni tuzatish - xatolarni ko‘ra olish, uni qanday tuzatishni bilish, xato qilib qo‘yishdan qo‘rqmaslik kerak.

9.             Shuhrat qozonish - 2-3ta muvaffaqiyat trenerning mashhurligini ta’minlaydi.

10.         Refleksivlik - bu kasbiy sifatlarning eng ahamiyatlisi bo‘lib, anglash qobiliyati va qanday vaziyatda nimani qo‘llay olish kerakligidir.

Yuqorida sanab o‘tilganlar bilan bir qatorda trener dasturga mos ssenariylar tanlay bilishi, lozim bo‘lganda ularni har bir aniq holat va vaziyatga moslashtirishi, mashg‘ulotlarni tashkil qilishda qatnashchilarning yoshi, jinsi, kasbiy malakalari, madaniyati va ehtiyojlariga mos ravishda dasturlarga o‘z vaqtida tuzatishlar kiritish qobiliyatiga ega bo‘lishi, mashg‘ulotlar shakli, vaqti, joyini ham yuqoridagi omillarga mos ravishda tanlashi treningni samaradorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.

Mutaxassislar tomonidan trener uchun talablar tahlili. M.Kubrom tomonidan trenerlik qiluvchi mutaxassisning ishiga nisbatan quyidagi talablar ishlab chiqilgan:

Intellektual qobiliyatlar: kuzatuvchanlik, faktlarni jamlash, qiyoslash, sog‘lom fikrlash, tahil qilish, ijodiy fikrlash, original tafakkur qobiliyatlarining mavjudligi.

Odamlarni tushunish va ular bilan ishlay olish qobiliyati: ishtirokchilarning fikrini hurmat qilish, g‘aliz va noo‘rin bildirilgan fikrlarga nisbatan chidamlilik, yozma va og‘zaki muloqotga kirisha olish qobiliyatining mavjudligi, ishontira olish hamda faoliyatga undovchi motivlarni yaratish qobiliyatining mavjudligi.

Intellektual va emotsional yetuklik: faoliyat va xulqdagi barqarorlik, “bosim”ga qarshilik ko‘rsata olish, o‘z kuchiga ishonch, har qanday vaziyatda o‘zini nazorat qila olish, o‘zgaruvchan sharoitlarga moslasha olish.

Shaxsiy qat’iyatlilik va tashabbuskorlik: o‘ziga ishonch, mardlik, tadbirkorlik va tashabbuskorlik.

Etika va rostgo‘ylik: boshqalarga yordam berish istagining mavjudligi, rostgo‘ylik, shaxsiy kompetentlikning chegaralarini anglash, xatolarni tan olish qobiliyati.

Jismoniy va aqliy sog‘lomlik: ishdagi va kundalik hayotdagi zo‘riqishlarni qiyinchiliksiz “ko‘tara olish”.

A.I.Prixojan trenerning shaxsiy sifatlarini muhim ahamiyatga ega ekanligini va birinchi navbatda umumiy bo‘lgan insoniy sifatlar uning har bir ishida namoyon bo‘lishi kerakligini aytib o‘tadi. Uning fikriga ko‘ra, trenerdan talab qilinadigan psixologik professionalizmning asl mohiyati shundaki, u odamlarning ko‘ziga va xatti-harakatiga qarab, ularning niyat-istaklarini, treningda ishtirok etish qobiliyatini oldindan taxmin qila olishi va o‘yin davomida mohirlik bilan ularning xatti-harakatlarini zimdan boshqarish qobiliyatiga ega bo‘lishi shart. Bundan tashqari, trenerdan fidoyilik, o‘zgalar manfaatini o‘zinikidan yuqori qo‘yish, sabr-toqat, tezkorlik, fahm-farosat kabi sifatlar ham talab etiladi. Bu sifatlar esa faqat nazariy tayyorgarlik asosida emas, balki ko‘proq hayotiy va ijtimoiy faoliyatning murakkab turlarida faol ishtirok etish natijasidagina qo‘lga kiritiladi.

Trenerning kommunikativligi, liderlik qobiliyati, ishontira olishi, mijozlar bilan munosabatda chidamliligi, muammoning bir necha tomonlarini ko‘ra bilish, o‘z faoliyatini yo‘naltirishni bilish va nihoyat eng muhimi o‘z-o‘zini tahlil qilish qobiliyati trenerlik ishining eng muhim jihatlaridandir. Har bir trener o‘z-o‘zini tahlil qila olishi, o‘z “Men”ini anglashi hamda o‘z kasbi va “Men”i o‘rtasidagi munosabatlar xarakteristikasini anglashi lozim. U har doim o‘ziga “Men kimman?”, “Men qanday mutaxasisman?” kabi savollar bilan murojaat etib turishi kerak. O‘z shaxsiy sifatlarini anglay bilish mijozlar guruhi bilan samarali natijalarga erishishning shartlaridan biridir. O‘zini anglash konsultantga o‘z nuqtai nazariga ko‘ra qaysi shaxsiy sifatlarini rivojlantirishi, shakllantirishi lozimligini aniqlash imkonini beradi.

• 
  
  
• 
  
  

1.