Referatjumis I orınlag`an: 2 Gidrotexnika toparı studenti Urazimbetov Sh. A

3. Sistemanin’ inersiya momenti. Inersiya radiusi

Massa orayinin’ jag’dayi sistemada massa bo’listiriliwin toliq xarakterlemeydi. Ma’selen,Oz ko’sherden h qashiqliqta turiwshi eki bir qiyli A ha’m B sharlar jag’dayin bir qiyli qashiqliqqa o’zgertsek , sistema massa orayinin’ jag’dayi o’zgermeydi. Lekin sistemada massa bo’listiriwi o’zgeredi, yag’nıy A ha’m B sharlardin’ Oz ko’sheri a’tirapindag’i aylaniwi ya tezlesedi ya’ki a’stelesedi.

Sistemanin’ aylanba ha’reketindegi massa bo’listiriliwin xarakterleytug’in mug’dar onın’ Inersiya momenti bolip esaplanadi.
Sistemanin’ ko’sherge, noqatqa ha’m tegislikke salıstırg’anda Inersiya momentleri tu’sinikleri menen tanisip shig’amiz. Iqtiyariy O noqattan u’sh o’z ara perpendikulyar ko’sherlerdi, sonday-aq,koordinata tegisliklerin o’tkeremiz (14.4-su’wret).
Sistemanin’ qa’legen ko’sherge salıstırg’anda Inersiya momenti dep sistema ha’r bir bo’lekshesinin’ massasin usi bo’leksheden usı ko’sherge shekem bolg’an qashiqliq kvadratina ko’beymesinin’ pu’tkil sistema bo’lekleri boyinsha aling’an qosindisina aytiladi.
Sistemanin’ Oz ko’sherge salıstırg’anda Inersiya momentin menen belgilesek, ta’ripke muwapiq
(14.10)
bunda noqattan Oz ko’sherge shekem bolg’an qashiqliq dep aling’an.
Inersiya momentinn’ SI sistemadag’i o’lshew birligi kgm² , texnik sistemada bolsa kgms² boladı.
Ko’sherge salıstırg’anda Inersiya momentin esaplag’anda sistema bo’lekshelerinen ko’sherge shekem bolg’an qashiqliqti usi bo’leksheler koordinatalari arqali an’latiw mu’mkin. materiallıq noqat koordinatalarin desek, sistemanin’ Ox , Oy , Oz ko’sherlerine salıstırg’anda Inersiya momentleri to’mendegishe jazıladı:
(14.11)
Sistemanin’ koordinatalar basına salıstırg’anda Inersiya momenti
(14.12)
boladı.
(14.11) An’latpalardi qabatlap qossıb, (14.12) menen salistirsaq, sistemanin’ koordinata basına salıstırg’anda Inersiya momenti menen koordinata ko’sherlerine salıstırg’anda Inersiya momentleri arasındag’ı to’mendegi baylanısti payda qilamiz:
(14.13)
Sistemanin’ yOz , xOz , ha’m xOy tegisliklerine salıstırg’anda inersiya momentleri:
(14.14)
formulalardan paydalanip tabiladi.
Bir tekli denenin’ qa’legen ko’sherge salıstırg’anda Inersiya momentin onın’ usi ko’sherge salıstırg’anda Inersiya radiusi dep ataliwshi siziqli shama dan paydalanip ta aniqlaw mu’mkin:
(14.15)
Bir tekli denenin’ ko’sherge salıstırg’anda Inersiya radiusi ta’jriybeler ja’rdeminde aniqlanip, kestelerde berilgen boladı.
Eger denenin’ qa’legen ko’sherge salıstırg’anda Inersiya momenti aniq bolsa, onın’ usi ko’sherge salıstırg’anda Inersiya radiusin (14.15) g’a muwapiq
(14.16)
formuladan aniqlaw mu’mkin.
Qattı denenin’ oraydan qashiwshi Inersiya momentleri to’mendegishe tabiladi:


(14.17)
Paydalanılg`an a`debiyatlar