teorema. Xos matritsa teskari matritsaga ega bo‘lmaydi.
Isboti. Amatritsa uchun A1 mavjud bo‘lsin deb faraz qilaylik. U holda
AA1 I bo‘ladi. Bundan det(AA1)detI yoki det Adet A1 detI kelib chiqadi. Bunda det A 0 va det I 1 ekanini hisobga olsak, 0 1 ziddiyat hosil bo‘ladi. Bu ziddiyat qilingan faraz noto‘g‘ri ekanini ko‘rsatadi, ya’ni teoremani isbotlaydi.
teorema. Har qanday xosmas A matritsa uchun teskari matritsa mavjud va yagona bo‘ladi.
Isboti. Amatritsaxosmas, ya’ni det A 0 bo‘lsin. Avval A1 mavjud
1 bo‘lishini ko‘rsatamiz. Buning uchun A matritsani adjA matritsaga det A ko‘paytiramiz va ko‘paytmaga determinantning 9- va 10- xossalarini qo‘llaymiz:
1
a11
a21
a12 a22
a1n detA12A a2n
det A A22
det A An2
det A
an1
an2
detA ann A1n
det A
A2n
det A
Ann
A11 A21 An1
A adjA det A det A det A
a11A11 a12A12 ...a1nA1n a11A21 a12A22 ...a1nA2n a11An1 a12An2 ...a1nAnn
det A a21A11 a22A12 ...a2nA1n
det A a21A21 a22A22 ...a2nA2n
...
det A a21An1 a22An2 ...a2nAnn
det A ...
an1A11 an2A12 ...annA1n
det A ...
an1A21 an2A22 ...annA2n
... ...
det A ...
an1An1 an2An2 ...annAnn
det A
det A
det A
det A
det A 0
0
0 det A det A
0
0 1
0 0
det A 0
det A
0
1
0
0
0 I AA1.
1
...
Demak, A matritsaga teskari matritsa mavjud va bu matritsa
1 1
A adjA (1.3.1)
det A formula bilan topiladi. Bunda AA1 I tenglik bajariladi.
A1AI tenglikning bajarilishi shu kabi ko‘rsatiladi.
Endi A1 yagona ekanini ko‘rsatamiz. Buning uchun A1dan boshqa
A matritsaga teskari C matritsa mavjud bo‘lsin deb faraz qilamiz. U holda ta’rifga ko‘ra AC I bo‘ladi. Bu tenglikning har ikkala tamonini A1 ga chapdan ko‘paytiramiz:
A1AC A1I.
A1AI bo‘lgani uchun IC A1I bo‘ladi. Endi IC C va A1I A1ekanini hisobga olsak, C A1 kelib chiqadi. Teorema to‘liq isbot qilindi.
3- teorema. Teskari matritsa uchun ushbuxossalar o‘rinli bo‘ladi5: o 1 1 1 bo‘ladi;
. A matritsa A teskari matritsaga ega bo‘lsa, det A
det A 2o. A matritsa A1 teskari matritsaga ega bo‘lsa, (A1)1 A bo‘ladi;
3o. nn o‘lchamli A va B matritsalar A1 va B1 teskari matritsalarga ega bo‘lsa, (AB)1 B1A1 bo‘ladi;
4o. A matritsa A1 teskari matritsaga ega bo‘lsa, (AT )1 (A1)T bo‘ladi. Isboti. 1) A matritsa uchun A1 mavjud bo‘lsin. U holda AA1 I yoki 1 1 1 1 kelib
det(AA ) detI bo‘ladi. Bundan det Adet A 1 yoki det A det A chiqadi.
A matritsa uchun A1 mavjud bo‘lsin. U holda AA1 I A1A
1
tengliklarga ko‘ra A matritsa uchun teskari matritsa mavjud va u A dan iborat, ya’ni (A1)1 A bo‘ladi.
nn o‘lchamli A va B matritsalar A1 va B1 teskari matritsalarga ega bo‘lsin. U holda AB va B1A1 matritsalar uchun
(B1A1)(AB) B1(A1A)B B1IB B1B I,
(AB)(B1A1) A(BB1)A1 AIA1 AA1 I
bo‘ladi. Demak, AB uchun teskari matritsa mavjud va (AB)1 B1A1 bo‘ladi.
4) A matritsa uchun A1 mavjud bo‘lsin. U holda AT va (A1)Tmatritsalar uchun
AT (A1)T (A1A)T IT I,
(A1)T AT (AA1)T IT I
bo‘ladi. Demak, AT uchun teskari matritsa mavjud va (AT )1 (A1)T bo‘ladi. 1-izoh. 3o xossani k ta nn o‘lchamli va teskari matritsalarga ega bo‘lgan
matritsalar uchun quyidagicha umumlashtirish mumkin:
1 1 1 1 1
A1A2 ... Ak1Ak Ak Ak1 ... A2 A1 .
Bu formula matematik induksiya metodi bilan isbotlanadi 6.
3.1-misol. A 13 42 matritsaga teskari matritsani toping va natijani tekshiring.
Yechish. Berilgan matritsaning determinantini hisoblaymiz:
3 4 det A 6 4 2.
1 2
det A 0va A matritsa uchun teskari matritsa mavjud.
Matritsa elementlarining algebraik to‘ldiruvchilarini topamiz:
A11 (1)112 2, A12 (1)1211,
A21 (1)214 4, A22 (1)2233.
A matritsaga biriktirilgan matritsani topamiz:
A11 A21 2 4
adjA A12 A22 1 3 .
A xosmas matritsaning A1 teskari matritsasini topishning qulay usullaridan biri matritsa satrlari ustida elementar almashtirishlarga asoslangan Gauss-Jordan usuli hisoblanadi.
A1 matritsani topishning Gauss-Jordan usuli ushbu tartibda amalga oshiriladi
7.
Gauss-Jordan usulining algoritmi
1o. A va I matritsalarni yonma-yon yozib, (A| I) kengaytirilgan matritsa tuziladi;
2o. Elementar almashtirishlar yordamida (A| I) matritsa (I | B) ko‘rinishga keltiriladi. Bunda B matritsa A matritsa uchun teskari
matritsa bo‘ladi.
3.3-misol. A 12 13 matritsaga teskari marritsani Gauss-Jardon usuli bilan toping
va natijani tekshiring.
Yechish.
1 3
~ ~1 0 (I | A1).
0 5 r2 r2 :5 0 1
5
Yuqorida keltirilgan ri ri rk belgilash i -satr bu satrga songa ko‘paytirilgan k - satrni qo‘shish natijasida hosil qilinganini, ri ri : belgi esa
i - satr bu satrni songa bo‘lish natijasida hosil qilinganini bildiradi.
2 1
Demak, A 5 1 35 121 31.
1 5 5 5
Tekshirish: AA1 13 12 1521 31 1550 05 I.