Referat mavzu: Madaniyatlarga moslashish va boshqa madaniyatlarni o'zlashtirish Reja

2. Madaniyat – nazokat, xulq-atvordir.

3. Madaniyat – (barbarlardan farqli o‘laroq) tamaddundir.

4. Madaniyat – lisoniy haamjamiyat, ishonch, qadriyatdir (har bir madaniyat vakili bir tilda gaplashadi, ayni an’analarni bo‘lishadi).

5. Madaniyat – hukmron yoki yo‘lboshlovchi madaniyatdir. Masalan, “madaniyat axloq va buzuqlikni belgilovchi sinfni boshqaradi”.

6. Madaniyat – umumiy va bo‘lishilmaydigan narsalar orasidagi tangliklarni o‘zgartiradi

Turli xalqlar, tillar va madaniyatlar yaqinlashgan bugungi kunda, xorijiy tillarni o‘rganish bilan birga, boshqa madaniyatlarga ham qiziqish ortib bormoqda. Madaniyatlararo, xalqaro muloqot masalalari umume’tiborni tortmoqda. Madaniyatlararo muloqot muammolari bilan shug‘ullangan aksariyat xorijlik tadqiqotchilarning ta’kidlashlaricha, chet elliklar bilan muomalada bo‘lganda grammatik, leksik va uslubiy xatolar kechiriladi, chunki bu ulardagi til bilimining yetarli emasligi bilan izohlanadi. Biroq muloqot jarayonida ijtimoiy-madaniy me’yorlarning, odob-axloq qoidalarining buzilishi salbiy qabul qilinadi. Chunki bunday me’yorlarning buzilishi muayyan madaniyat vakilining kamsitilishi yoki haqoratlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Kommunikativ xatolar madaniy shok holatini yuzaga chiqarib, shaxslararo va millatlararo muloqotning muvaffaqiyatsizlikka uchrashiga, hatto jiddiy to‘qnashuv, geosiyosiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shundan kelib chiqqan holda, globallashuv, standartlashuv, integratsiyalashuv va madaniyatlarning aralashuvi yuz berayotgan bugungi kunda madaniyatlararo muloqot muammolarini o‘rganish, ularni tadqiq etish dolzarb masalalardan biridir.

Inson boshqa odamlardan ayro holda yashay olmaganidek, bironta ham madanyat boshqa xalqlarning madaniy yutuqlaridan ihotalan holda to‘laqonli mavjud bo‘la olmaydi. Kishilar hayot faoliyati davomida muntazam ravishda o‘z o‘tmishiga yoki boshqa madaniyatlarning tajribasiga murojaat qiladilar. Hozirgi kunda Yer kurrasining chekka joylarida qolib ketgan ayrim kichik mahalliy qabilalarni istisno qilganda, dunyodan mutlaqo uzilgan madaniy hamjamiyatlar mavjud emas. Bugungi kunda har qanday xalq o‘zga madaniyat tajribasini qabul qilishga va o‘z madaniyati mahsulini boshqa xalqlar bilan bo‘lishishga tayyorligi tabiiydir. Boshqa xalqlar madaniyatiga bo‘lgan bunday munosabat “madaniyatlararo muloqot” yoki “madaniyatlarning o‘zaro aloqasi” deb nomlanadi1.

Madaniyatlarning o‘zaro aloqasi haqida so‘z yuritilganda, yirik guruhlar (madaniyatlar va submadaniyatlar) orasidagi munosabatlar nazarda tutiladi. Zamonaviy rivojlanish sharoitida madaniy aloqalar inson hayotining turli sohalarida – turizm, sport, shaxsiy aloqalar va h.k.da amalga oshadi. Bundan tashqari, keying yillarda dunyoda yuz bergan ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar xalqlarning katta miqyosdagi migratsiyasiga, ko‘chishiga va ularning aralashuviga olib keldi. Ushbu jarayonlar natijasida aksariyat kishilar ilgari ularni ajratib turgan madaniy to‘siqlarni yengib bormoqda. Ular o‘zga madaniyatlar bilan tanishishga, ular bilan aralashib ketishga majbur bo‘lmoqda. Shuning uchun madaniyatlarning o‘zaro aloqasi alohida kishilar orasidagi munosabatlar orqali amalga oshmoqda.

Madaniyatlar o‘zaro ta’sirining turli darajalari farqlanadi. O‘zaro ta’sirning etnik darajasi mahalliy xalqlar, tarixiy-etnografik, etnokonfessial va boshqa hamjamiyatlar o‘rtasidagi munosabatlarga xosdir. O‘zaro ta’sirning milliy darajasida boshqaruv vazifalari ko‘proq davlatning siyosiy strukturalari tomonidan bajariladi. O‘zaro ta’sirning sivilizatsiya darajasi o‘z-o‘zidan yuz beradigan tarixiy shakllarga ega bo‘ladi; biroq mazkur darajada ilgari bo‘lgani kabi hozirda ham ma’naviy, badiiy va ilmiy yutuqlarni almashish natijalari ko‘proq ahamiyat kasb etadi1.

Dunyo mamlakatlari va xalqlarining kundalik muloqot amaliyotida ko‘pincha har uchchala darajaga ham xos bo‘lgan jarayonlar va munosabatlarning kesishishi kuzatiladi. Madaniyatlararo aloqalarda, ayniqsa, ko‘pmillatli davlatlar ichida bir paytning o‘zida etnik tarkibni boshqaradigan ma’muriy-davlat shakllariga ega bo‘lgan va bunday shakllarga ega bo‘lmagan katta va mayda millatlar ishtirok etadi. Bunda son jihatdan ko‘pchilikni tashkil etadigan va madaniy jihatdan shakllangan xalqlar mayda millatlarga nisbatan o‘zaro aloqa jarayoniga ko‘proq ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Shunga ko‘ra, tadqiqotchilar donor-madaniyat (ko‘proq berib, kamroq oladigan) va retsipiyent- madaniyat (asosan qabul qiladigan madaniyat)ga ajratishadi. Tarixiy davrlarning muayyan bosqichida mazkur rollar o‘zgarishi mumkin.

Madaniyatlarning o‘zaro ta’sirida uning strukturasi muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zaro ta’sirning qadimiy va keng tarqalgan shakllaridan biri xo‘jalik texnologiyalari, mutaxassislar almashinuvidir; o‘zaro ta’sirning barqaror shakli davlatlararo munosabatlar, siyosiy va huquqiy aloqalar hisoblanadi. Madaniyatlarning o‘zaro ta’siri natijasida o‘zaro aloqadagi xalqlarning tilida, badiiy yoki diniy amaliyotida, shuningdek, urf-odatlarida o‘zgarishlar yuz berishi mumkin. Madaniyatlar o‘zaro ta’sirining shakllari va tamoyillari farqlanadi. Tarixan

o‘zaro ta’sirning do‘stona, ixtiyoriy (bunday holatlarda o‘zaro aloqa teng hamkorlikka asoslanadi) hamda zo‘rlash, mustamlakaga aylantirish, harbiy yo‘l bilan bosib olishga (bunday holatlarda o‘zaro aloqa bir tomonlama manfaatga asoslanadi) asoslangan shakllari ma’lum.

Xalqaro aloqalar amaliyoti alohida ahamiyat kasb etadi. Turli mamlakatlar orasidagi madaniyatlararo aloqalarni boshqaradigan siyosiy shaklning faoliyati jarayonida maxsus tashkilotlar va uyushmalar (masalan: BMT, YUNESKO) tomonidan maqsadga yo‘naltirilgan o‘zaro aloqalar yo‘lga qo‘yiladi.

Madaniy foydalanish - bu boshqa madaniyat a'zolari tomonidan bitta madaniyat elementlarini o'zlashtirish yoki ulardan foydalanish. Biroq, madaniy o'zlashtirish ko'pincha qarama-qarshi yoki zararli, madaniy suiiste'mollik sifatida tasvirlanadi va ba'zan kelib chiqqan madaniyatning intellektual mulk huquqlarining buzilishi deb da'vo qilinadi. Shuning uchun bu intellektual mulk, an'anaviy bilimlar, madaniy iboralar yoki artefaktlarni ruxsatsiz boshqa birovning madaniyatidan olishni anglatadi. Bunga boshqa madaniyatning raqsi, libosi, musiqasi, tili, folklor, oshxonasi, an'anaviy tibbiyot va diniy belgilaridan ruxsatsiz foydalanish kiradi.

Madaniy mulkni o'zlashtirishning xususiyatlari madaniy "o'zlashtirish" ni o'z ichiga oladi, bu esa ushbu madaniy elementlarni mustamlaka tarzida qabul qilishni anglatadi.Elementlar ozchiliklar madaniyatidan dominant madaniyat a'zolari tomonidan ko'chirilgan. Ushbu elementlar asl madaniy kontekstidan tashqarida ishlatiladi, ba'zan hatto kelib chiqqan madaniyat vakillarining xohishlariga qarshi. Ko'pincha, ushbu madaniy elementlarning asl ma'nosi yo'qoladi yoki buziladi va bunday namoyishlar ko'pincha kelib chiqqan madaniyat a'zolari tomonidan hurmatsizlik sifatida qabul qilinadi. Asl madaniyat uchun chuqur ma'noga ega madaniy elementlar "ekzotik" modaga qisqartirilishi mumkin.Madaniy almashinuvni madaniy yutuqlardan farq qiladigan narsa bu kuch.Eng muhim jihati shundaki, boshqa guruhning madaniy elementini sinab ko'rish va normalizatsiya qilish uchun imtiyozning kuchi, bu guruhdan ajratib olinadigan guruh ko'pincha buzib tashlanadi va keyinchalik o'zlarining madaniy namoyishlaridagi ishtirokidan mahrum bo'ladi. Noqonuniy suiiste'mol qilish holatlari ko'p uchraydi, masalan, mavzu madaniyati ozchilik madaniyati bo'lsa yoki ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy yoki harbiy mavqe hukmron madaniyatga bo'ysunsa yoki boshqa muammolar mavjud bo'lsa, masalan etnik yoki boshqa bir tarix. irqiy mojaro. Madaniy chegaralar ravon va o'zgaruvchan. Madaniy tizimlar turli kuchlar va ta'sirlar tomonidan sezilarli darajada o'zgarishi mumkin. Madaniy evolyutsiyaning kattaroq jarayoni, shuningdek, madaniy zayomlarni jalb qilish, jalb qilish va madaniy almashinuvni ham o'z ichiga oladi.Madaniy almashinuv madaniyatlar va e'tiqodlarni o'zaro va foydali almashishni anglatadi. U muqarrar va xilma-xillikka va erkin fikrga hissa qo'shadi. Bu odatda taqlid qilinadigan madaniyatlarga qoyil qolish va ularga ziyon etkazish uchun qilinmaydigan narsa sifatida qaraladi.O'zaro almashinuv "hatto o'yin maydonida" sodir bo'ladi, shu bilan birga, o'zlashtirib olgan xalqni tarixan ezgan xalq tomonidan mazlum madaniyatning bir qismi o'zlashtirib olinadi.Odatda, ikki madaniyat o'rtasida mos keladi, biri mos keladi, ikkinchisi o'zlashtiriladi. Masalan, Amerika madaniyati butun dunyoda tan olingan bo'lsa-da, lekin bu madaniy yutuq sifatida ko'rilmaydi. Mulkni berish zaif madaniyatdan olinadi. Masalan, dominant guruhning a'zosi ozchiliklar guruhining Xellouin partiyasi uchun an'anaviy liboslarini qabul qilishi mumkin. Shunday bo'lsa-da, ular G'arb jamiyatida bunday kiyimning kelib chiqishi va uni yaratgan kishilar duch keladigan qiyinchiliklardan bexabar holda qolmoqda.Madaniyatni noto'g'ri tasvirlash va stereotiplarni abadiylashtirish zararli bo'lishi mumkin va sizning madaniyatingizning noto'g'ri tomonlarini yoki stereotiplarini tomosha qilish g'azablantirishi mumkin. Diqqat sirli yoki yoqimli elementlarga qaratilishi mumkin, natijada ular kengroq elementlarning yo'qolishiga va chuqurroq ma'nolarning paydo bo'lishiga olib keladi. Bu salbiy stereotiplarni kuchaytirishi mumkin. Ba'zida madaniy ta'sirga ega bo'lgan narsa noto'g'ri ishlatilishi mumkin, bu esa haqiqiy xafagarchilikni keltirib chiqaradi.Madaniy boylik ko'pincha mustamlakachilikning ta'siriga o'xshash va juda salbiy tarzda bo'ysunish tarixining uzoq va chizilgan tarixi bilan bog'langanligi sababli juda muammoli hisoblanadi. Hindistondagi inglizlar yoki tubjoy amerikaliklar bilan evropaliklar bunga yaxshi misol bo'la oladi.Mustamlakachilik davrida mustamlakachilik kuchlari nafaqat tabiiy boyliklarni, balki madaniy o'ljalarni ham qo'lga kiritdilar. Ushbu madaniy imperializm tarixi o'tgan asrlarda rivojlanib ketgan mustamlakachilik muhitiga hozirgi ajratishni o'zaro bog'liq debatlar bilan bog'laydi. Zamonaviy madaniy merosni jalb qilish bo'yicha munozaralar qazib olishning ushbu tarixiy merosiga asoslangan asosli ta'sirchanlikni va mustamlaka davlatlari o'zlarining bo'ysundirgan mamlakatlarining bu boy madaniy merosini ko'pincha qazib olishlarini aks ettiradi. Hindistondagi yoki Afrikadagi Britaniya bo'lishidan qat'i nazar, bo'ysundirilgan madaniyatlarga tegishli madaniy iboralar endi juda katta ahamiyatga ega. Bir misol, inglizlar Shoxajaxonobodni va Qizil Fortni oltin va kumushdan tortib olgani va asrlar davomida ko'p sonli odamlarni ishlatib kelgan sud madaniyatiga chek qo'ygan. Madaniy artefaktning namunasi Kohinoor bo'lishi mumkin. Bu mustamlaka o'ljasi ruxsatsiz, tovon puli yoki biron bir tovon harakati bilan olindi.Mablag'da hech narsa madaniy g'oyani yaratgan jamoaga berilmaydi. Amalga oshiriladigan hech qanday mualliflik huquqi yo'q.Shunday qilib, ushbu "qarz olish" ekspluatatsiya qilinadi, chunki u ozchilik guruhlarini o'zi istagan kreditni o'g'irlaydi. Ozchilik guruhlaridan kelib chiqqan san'at va musiqa shakllari dominant guruh a'zolari bilan bog'lanadi. Natijada, dominant guruh innovatsion va jirkanch deb topildi.Afrikalik amerikaliklar, osiyolik amerikaliklar, tubjoy amerikaliklar va tubjoy xalqlar odatda madaniy maqsadlarda foydalanishni maqsad qilgan guruhlar sifatida paydo bo'lishadi. Qora musiqa va raqslar, tubjoy amerikaliklarning liboslari, bezaklari va madaniy timsollari, shuningdek, Osiyo jang san'ati va kiyim-kechaklari bularning barchasi madaniy maqsadlar uchun qurbon bo'lgan.Boshqa madaniyatning ikonografiyasini qabul qilish va uni asl madaniyat tomonidan ko'zda tutilmagan maqsadlarda foydalanish madaniy madaniyatni o'zlashtirishning keng tarqalgan namunasidir. Misollar orasida tubjoy amerikaliklarning qabila nomlari yoki rasmlarini maskot sifatida ishlatgan yoki hindu amerikaliklarning artefaktlaridan nafis zargarlik buyumlari sifatida foydalaniladigan sport jamoalari kiradi. Madaniy ajratish amaliyoti tanqidchilari buni ikonografiyani madaniy nuqtai nazardan ajratish deb baholaydilar.Oq tanlilarning stereotipik qora uslublarini, nutqini va kiyimlarini qabul qilish fenomeni AQShda qullik bekor qilinganidan beri bir necha avlodlarda paydo bo'lgan. Buni zamonaviy Gollivud musiqa sahnasida ko'rish mumkin, u erda Madonna, Teylor Svift va Miley Cyrus singari ashulachilar va qo'shiqchilar qora tanli madaniyatga ega. Teylor Svift tarafdorlari bo'lgan "guruh" g'oyasi markaziy qora atributdir, shuningdek, moda ko'rinishida bo'lish uchun Miley Cyrus tomonidan kiyilgan makkajo'xori va dumg'aza sochlari. Ikkalasini ham o'ziga xos bo'lmagan madaniyatdan olgan oq tanlilarga misol qilib olish mumkin.Xulosa sifatida shuni aytmoqchimanki, XXI asr sharoitida madaniy meros olish amaliyot sifatida chuqur muammoligicha qolmoqda va ularga etarli darajada xabardorlik bilan kurashish mumkin, chunki bu ko'pincha bilmaslikdan kelib chiqadi.

Foydalanilgan adabiyotlar;

Shoira Usmanova,Gulchehra Rixsiyeva "Madaniyatlar aro muloqot"o'quv qo'llanma.

https://uz.bccrwp.org/compare/cultural-appropriation-and-cultural-exchange-what-s-the-difference-aa050a/