Referat mavzu: Elektronbiznesdanarx shakllantirish Bajardi: 9-1mars- 21 guruh talabasi Choriyev Alisher

Bertrannatijasiningelektronsavdodagiahamiyati

Bertran xulosasi Bertran paradoksi deb ham ataladi. Bu shu bilan bog’liqki, narxlar raqobati nol foydaga olib keladi, bunda xatto bozorda 2 ta firma bo’lsa ham. Xuddi shunday natija 8 yoki mln sotuvchi bo’lsa hamyuzaga keladi. Amalda ko’ramizki bozorda o’z sotuvchi bo’lishiga qaraganda ko’pbo’lishiraqobatnikuchaytiradi.Bertranxulosasibuparadoksumatematiknuqtai-nazardan to’g’ri va bizning borliqqa munosabatimizdan farq qiladi. Albatta xaqiqiy narx raqobati
dunyosining ba’zi bir tomonlari Bertran tahlilida hisobga olinmagan.shuning uchun ham o’yin natijalaribilanhaqiqiy,realsharoitfarqqiladi.Bertranmodelishgaasoslanibquyidagi3xulosani olish mumkin:

1. 
   Xaridordoimxamengpastnarxlitovarniizlaydi,bundasotuvchilarsonima’lumemas.
   
2. 
   Sotuvchilaro’zkonkurentlaringnarxo’zgarishlarigae’tiborqilmaydilar,chunkianalizsotuvchi va xaridorning o’zaro ta’sirini ko’zda tutadi, bunda oxirgi natija 1 ta bo’ladireal xayotda esa bu natija bo’lmasligi mumkin.
   
3. 
   Maxsulotlarbir-xilvaxaridorgata’sirqiluvchinarsa1tabo’lib,u–narxdir.
   

Tahlil firma markasiga bog’liqli xizmat ko’rsatishdagi farq tovarlarning mayda – chuydalari bilan farqqilishikabifaktorlarnihisobgaolmaganBertranxulosasinio’quvmaqsadlaridafoydalidir.Uch xulosa bozor ideal raqobatini buzuvchi turli “ishqalanish ” larni paydo qiluvchi manbalar bo’lishi mumkin.
Elektron savdoni ko’pincha “ishqalanish “ larsiz savdo deb atashadi. (Bil Geyts ga ko’ra – “ishqalanishsizkapitalizm”)..Bozordagi“ishqalanish”manbalrinianiqlashuchuno’tkazilgan
iqtisodiytahlildanfoydalanibbizbu“ishqalanish”larnikamaytiruvchitexznologiyalarningiqtisodiy qimatligini osonroq tushunib etamiz.Buni faqat Bertran ning o’quv modelidan foydalanib qilish mumkin. Xaridorlarni tadqiq qilish va taqqoslovchi xaridlar : tovarlar qidirishga sarflarni iqtisod qilish. Agar xaridor narxlar xaqida axborotistash uchun kamroq vaqt va kuch sarf qilishni istasa va qidiruvuncha qimmatbo’lmasa,sotuvchilargaraqobatbosimiortibketadi.Shubilanbirgaqidirish sarf xarajatlari ko’p bo’lmasa bu shuniko’rsatadiki, sotuvchilar axborot bilan yaxshi xabardor va
ulargao’zraqobatchilaringnarxsiyosatlaribilantanishibturishiosonroq.
QidirishxizmatlarinianalizqilishShopbotlarningfoydalanishinistimullashtiradi,lekinhaqiqatda ham qidirish arzonlashadimi ?

Iqtisodiytahlilnimaberishimumkin?

Bertrantahlilidaxaridorlardoimonarxlarpastbo’lgansotuvchildargamurojaatqiladilardebfaraz qilinadi. Lekin bunday qilish uchun ular bunday sotuvchilarni topishlari kerak haqiqatda narxlarni
taqqoslabtahlilqilishko’pvaqtvakuchniolishimumkin.Tadqiqotlarshuniko’rsatadiki,odatda xaridorlar biror tovar yoki xizmat haqida “ umumiy tasavvur ”ga ega bo’ladilar. Ular umuman
narxlarnitaqqoslamaydilar,masalanko’pmagazinlartovarlarni“o’zgarmaydigannarx”lardataklif etadilarvaagarbundanpastnarxlitovarnitopsangizbirnarxlarfarqiniqaytaribberamizdebva’da beradilar.
Ma’lumbo’lishichanarxningbundaygarantiyasixaridoruchunetarlibo’libtovarnisotiboladilar chekni esa kassirda qoldiradilar.
Negaiste’molchilaningbirqsminarxlarnitaqqoslabko’rmaydilar?buqidirishningqimmat tushishish sabablimi?
Bu savolga javob berish uchun faqat 1ta tadqiqiot o’tkazamiz. Faraz qilaylik shunday narx mavjud bo’lsin (boshqacha aytganda narxlar muvozanati mavjud bo’lsin) Barcha sotuvchilar bir-xil narxda taklif etsinlar, bunda iste’molchilarda pastroq narxdagi tovarnitopish istagi bo’lmaydi.Shuning uchun iste’molchilar hamasini o’zlari kirgan magazindan oladilar.Agar ular narxlarni taqqoslamas ekanlarsotuvchilardahamnarxlarnipasaytirishehtiyojitug’ilmaydi.Amaldabirginarastionalnarx
–yakkaxokim narx bo’lib, u maksimal foyda beradi, bu narx talabiniqanoatlantiradi va bosh qa sotuvchilarniinkorqiladi.RaqobatbopnarxBertrantaklifetgandekP-Cbo’lmaydi.Xattobuxulosa qidirish xarajatlariga bog’liq bo’lmagan holda to’g’rilicha qoladi. Birgina dalil shu bo’dadiki qidirish xarajati qanchalik oz bo’lsa ham mavjudligidir. AQSh da mahalliy qo’ng’iroqlar arzonturadi va qidirish xarajati -telefon orqali gaplashishga ketgan bir necha minut bo’dadi. Bizning bu holdagi xulosamiz Bertran nikiga qaraganda ham paradoksaliroqdir. Agar qidiruvga ketadigan bo’lsa, “bir- xil narx gipotezasi ”mavjud bo’lmaydi. Bu erda sotuvchilar tabaqalantirilgan narxlar o’rnatishi va xaridorlarning olishdan olo’din narxlarni taqqolslashi ehtimoli katta bo’ladi. Haqiqatda ham sotuvchi va xaridolrlar hatti-haraaktlariign tadqiqioti qidirishlarga xarajat mavjeudligini ko’rsatadi. 1980-yil Holl Varian tomonidan o’tkazilgan tadqiqiotda iste’molchilar 2 guruxga bo’linadilar :

1. 
   Sotuvchinitavakkaligatanlab,agarnarxo’zlarikutganidanpastbo’lsasotiboluvchilar;
   
2. 
   Avvaltovarlarningnarxiengarzonlariniistabtopibso’ngrasotiboluvchilar
   

Harqandaysotuvchibirinchixaridorlaritomonidanbo’ladigantalabningbirqismigaegabo’ladilar, chunki bunday iste’molchilar narxlarni taqqoslamaydilar.Qisman sotuvchilar bir qton tovarlarga narxni pasaytirib savdoni boshqarishlari mumkin.Agar sotuvchi savdoni boshqarsa uning 2chi
gurux xaridorlarni jalb etish imkoniyati ortadi. Ikki gurux xaridorlari bilan munosabatlarni o’yin shaklida ko’raylik. Muvozanat xolidpa va o’yinda sotuvchi vaqti –vaqti bilan tasodifiy sotuvni amalgaoshiradilar.Sotuvningtakrorlanishitalabxajmi,konkurentlarsonikabilargabog’liqbo’ladi.
Narxlarkamayishiningo’z–o’zidanko’rinishi.
Keyingi vaqtldarda tadkikotchilar internet orkuali va an’anaviy usuldagi sotiladigan tovarlar narxlarnri tadkik kila boshladilar. Bunda yigilgan materiallar kuyidagi savollarga javob berishda ishlatilish mumkin : Internet raqobaati narxlarning yanada pasayishiga raqobatbardosh narxlarga olibkeladimi?Internetorkalisavdokiluvchilarnarxitaklifvatalabgayukoridarajadamoskeladimi
?Birturdagitovarlarsotishdaishlabchiqaruvchilarvama’lumbirishlabchiqaruvchigaishonchga bo’ladimi ?
Erik Braynolffson va Maykl Smit tomonidan 2000 yilda o’tkazilgan tadqiqotlar bu savollarga kitob vakompaktdisklaryordamidajavobberadi.Internetorkalisotilayotgantovarlarganarxsiyosatini takkoslash kuyidagi xulosalarni beradi : Internet orli narxlar 9 - 16 foizga arzon buladi.
Agar internet savdo borgan sari kuprok xaridorlar uchun kula y bula borsa sotuvchillar an’anaviy savdo ichida rakobatbardosh bulib kolish lari kiyin buladi. 2000 yilda Jefri Braun va Ostin Gulsfi o’z e’tiborlarini xayt sugurtasi bozoriga karatishdi. Ular o’tkazgan tadqiqotlar shuni ko’rsatdikiinternetdanfoydalanganxususiyshaxslarningsugurtasiulushi10%gaortibsugurtaxizmati5%ga arzonlashgan. Tadkikotchilar shunday xulosaga kelishdiki internet orkali sugurta odatdagiga
karaganda100birlikkaarzonlashgan.Odatdagisug’urtanarxi0.35$bulsa,internetorqalitaklif etilgan eng arzon narx 0.01$ bulgan. Bu ko’rsatadiki – narxni yangilash bilan bogli k xarajatlar kamayishi sotuvchilarga Internet orkali talab va taklif o’zgarganida narxlarni yanada effektiv o’zgartirish imkonini berdi.
Bozordagi narxlar farqi ancha.Internetdagi narxlar masalan masalan kitob uchun urtacha 33%, kompakt-disklaruchun25%farqkiladi.Agarxar-birsotuvchiulushinixisobgaolganxoldaInternet narxlarini taqqoslasak narxlar har- xilligi an’anaviy savdoga nisbatan unchalik emas.
Shundaykilib,tadqiqotlarInternetyanadaeffektivrokishlaydiganbozoryaratadi.
Narxpasayishigashubxalar.
Shopbotlardanfoydalanishnarxningpasayishigaolibkelishigaikkitashubxabor.

1. 
   Sotuvchilaro’zsaytlariniblokirovkaqilibShopbotlarnikiritmasligimumkin.
   
2. 
   sotuvchilarShopbotlardanfoydalanibbir-biriningnarxlaridanxabardorbo’lishilarivayuqori narxlarni ushlab turishga kelishib olishlari mumkin.
   

Amalda Shopbot ning ko’p texnologiyalaridan ko’rinadiki, sotuvchilar o’z saytlarini blokirovka qilishlarimumkin,lekinularbundayqilmaydilarvaxattoo’zlaritadqiqotgaqo’shilishlariuchunxaq to’laydilar sotuvchi nega to’lashgarozi?Xechbir kompaniya iste’molchilardagnno’z o’zxizmatlari uchun xaq olmaydi. Ulardan ko’pchiligi sotuvchilardan ularni qiladigan xizmatlarining taqqoslama ro’yxatga kirgani uchun xaq oladi va ko’pchilik sotuvchilar sayt bilan qidirdganda ularning
talablariniko’rsatishxaqidakelishiboladilar.Shundayqilib,“tanlash”daqatnashibsotuvchilar to’g’ridan –to’g’ri narx raqobatidan bosh tortadilar. Boshqacha aytganda Shopbot saytida
ro’yxatdano’tibsotuvchio’ziningraqobatchilariganarxnipasaytirishistagiyo’qligixaqidasignal
beradi. Buning ustiga bir-birining qo’ygan narxlarini bilgan xolda, bir-birning narxsiyoatiga javob berishgavayuqoriroqnarxlanisaqlabturishgaintilishadi.Ularningintilishlarixozirgivaqtdanarxni maxfiy ravishda tushirish juda qiyin va narxlar “urushi “ ga olib kelishi mumkinligani aytib turadi.
Bertrantahliligabinoan,sotuvchilarbir-birlariningnarxsiyosatigata’sirqilaolmaydilar.Xozir
Bertranmodelini“biro’q”modelidebxamatashadi.Realishdasotuvchilarningo’zaroxarakat1ta kelishuv kelishuv bilan to’xtamaydi. Qanday qilib sotuvchilarning o’zaro ta’sirini xisobga olgan xolda Bertran nazariyasini kengaytirish mumkin ? Elektron savdo uchun iste’molchilarga qanday axmiyatga ega bo’ladi.
Bertransotuvchilarningnarxniarzonlatishlarifoydasarfxarajatibilantenglashishgaolibkeladiva sotuvchilar foyda ololmaydilar. Lekin savdogarlar biror yo’l bilan kelishib olishsa va yuqoriroq
narxlarniqo’yishsaikkalasixamfoydaoladi.Agarsotuvchilarko’pmartao’zarokelishinimabo’ladi
?Extimolularkelishilgannarxniushlabturishihaqidagikelishuvnibuzmaslikhaqidakelishibolarlar, chunki bu ularning kelasi yili oladigan foydaga ta’sir qiladi.Bu shunibildiradiki ulaning xamkorligi davom etgani ularning kelishuv natijalari ma’lum emas.
Agarsotuvchilarmuntazamxamkorlikqilarekanulartannarxdanyuqorinarxnio’rnatadilar.Lekin bunday qilish uchun ular narxnipasaytirganni jazolay olishlari kerak, buning uchun ular
raqobatchilarning narxlari haqida ma’lumotga ega bo’lishlari kerak. Shopbotlar bunday imkoniyatniberadi.Shundayqilib,Shopbotlarbozornarxlarishakllanishidaishtiroketadilar:

1. 
   Shopbotlariste’molchilarningqidirishgaketadiganxarajatlarinikamaytirib,sotuvchilarga bosim o’tkazib ularni narxlarni kamaytirishga majbur etadilar ;
   
2. 
   Shopbotlarnarxlarning“shaffofligini“ta’minlabsotuvchilarningnarxniorttirishga imkoniyatlarini rag’batlantiradilar;
   

Keyingipaytlardafomulalaryordamidabirturlitovarlarbozoridanarxlarningxilma–xilligini
tavsiflaydiganko’plabiqtisodiymodellaryaratildi.Engdiqqatgasazovorlaridanbiri2001-yiliMaykl Bey va Jon Morgan tomonidan olib borilgan ish bo’lib, u ularning modeli muvozanat bo’lganda Shopbot lar firmalardano’z xizmatlari uchunyuqori xaqlar olib,tovarlarga narxlar shakllantirishda qisman ishtirok etadilar.
Ikkinchi qiziqarli modelni 2002-yili Ganeshlya va Emit Pazgal lar ishlab chiqqanlar. Bunda ular Shopbot lardan va boshqa kanallardan foydalanuvchi firmalarning narx shakllantirishlariga e’tibor berganlar.Ularningmodellari,kitoblar,kompakt–disklarvavideokassetalarnarxlarixaqidagikatta miqdordagi ma’lumotlarni o’z ichiga olgan xolda yaxshi samara beradi.
Personalizastiyaiqtisodi.
Bertranningraqobatgayondoshishiyanadakengaytirilishimumkinvasotuvchilarning differenstiallangan narxlari xolatini o’rganishga imkon beradi.
Tovarlardifferenstiyasi.
Bertran ning natijalari iste’molchilar o’z tanlashlarida faqatgina narxga e’tior qiladilar deb faraz qilgan.Lekin sotuvchilar reklama, xizmat sifati kabilar bilan xaridorlarni o’z savdo markalariga xayrixohliklarini orttirishga xarakat qiladilar.Bunga erishgan sotuvchilar keyinchalik narxlarni ozginako’taribqo’yiishlarimumkin,bundaularxaridorlarningtanishfirmalarniafzalko’radideb umid qiladilar. Bu xolda Bertran modeli ish bermaydi.Agar sotuvchilar bir-biridan farq qilsa ular narxlarni tannarxdan yuqori shakllantirib foyda oladilar.