Referat mavzu: Elektron biznesda narx shakllantirish Bajardi: 9-1mars -21 guruh talabasi Berdaliyev Ibrohim

Narx diskriminatstiyasini iqtisodiy taxlili
Sotuvchilarga tajribada shaxsiylashtiruvchi texnologiyadan narx diskriminatstiyasini 1darajasini 
yaratishdan foydalanish shunchalik zarurmi? Bir qarashda bu savol g’ayritabiiy tuyulishi 
mumkin.Chunki, dinamik baxolash kompaniyalar uchun ko’p foydali bo’lib, Atagop misolidan bu 
narsa unga sodiq firmalarni sotuvchilariga ayondir. 
Bu yana shuki Devid Ulf(Oaush Shrp) va Nir Vulkan(№g Ul 1kanal) Lar «qo’shimcha foydaning 
samarasi» ni yaratish deb atashadi. Lekin elektron savdoning muxim zamonaviy xolati raqobatni 
yuqori darajasi xisoblanadi.Bu 2-faktor sotuvchilar uchun muxim axamiyatga ega bo’lib, baxolash 
(narx diskriminastiyasining birinchi darajasini ko’llovchi bu savdogarlar urtasidagi rakobatni 
kuchaytiradi, xatoki ular xar bir istemolchi uchun rakobatlashadi. Ulf va Vulkan buni 
intensivlashgan raqobat samarasi deb ataladi Xotelning sxemasida sotuvchilar o’zaro noaniq 
xaridorlarni izlab raqobatlashadilar: barcha istemolchilar chapda «ishonchli» mijoz bo’ladilar. 
Lekin bu sxema ish bermaydi, agar baxolash diskriminastiyasini 1-darajasidan foydalansa, endi xar 
bir istemolchi uning shaxsiy bozorini yaratadi. Sotuvchi unga aloxida narx kuyadi, va endi xar bir 
istemolchi tovarni shunday narxda olishini uzi xal qiladi. Natijada bu sotuvchini foydasini 
kamaytiradi, xaridor undan tovarni A sotuvchidan, chapdan esa B sotuvchidan sotib olish extimoli 
ko’prok. Mijozlar uchun aloxida etibor kursatib yukori narx belgilashni kuprok tulashga kodir yoki 
sotuvchisini markasiga Tula ishonuvchi yoki boshka sabablarga kura ekanligini aytrib utish kerak. 
Lekin bu shu Bilan birga sotuvchilarni uzoro kuchlirok rakobatlashishga majbur kiladi, yani xar bir 
istemolchi uz bozorini takdim kilib kaysiki yutib chikishi shart.Ulf Bilan Vulkan xam xolatni taxlil 
kilish uchun Xotelning sxemasidan foydalanishadi, kachonki sotuvchilar baxolash (narx) 
diskriminastiyasi texnologiyasini tanlash yoki yuklrgini xal kiladilar. Xulosa kaysi natija keraklirok 
ekaniga boglik ; kushimcha foyda kaysi5ki daromadni ku4paytirish samarasini ilgari surishga yoki 
intensivlangan rakobat samarasi, yani daromadni pasayishiga olib keladi. Xotelning sxemasi 
asosida Ulf –Vulkanlar taxlishlida istemolchilar liniyasida joylashgshan differenstial tovar darajasini 
takdim etadi. Xaar bir so tuvchi shu liniya chekkasida turadi.Sotuvchilar barcha xaridorlar uchun 
yagona narx urnatishadi.Yoki xar bir xaridor uchun aloxida narx belgilashadi. Agar firmalar aloxida 
narx kuyishsa, unda birinchi kuzatish shunga olibkeladiki unda istemolchilar anik liniya urtasida 
bulib xar ikki souvchidan tengdaniga ketadilar va narx uz tannarxiga tenglashadi. (Bu xulosa 
Bertran modelidan kelib chikadi ). Lekin urnatilgan narxlar va daromad butuniga i stemolchilarni u 

---

16 
yoki bu sotuvchiga sodikligiga boglik. Soddaroq qilib aytganda 3 ta variant mavjud bo’lib, 
xaridolarni bog’langanligiga aloqador. 1. Agar istemolchilarning ko’ngliga xech biri sotuvchining 
markasiga ishonqiramasa unda xaridorlarga taqdim etilgan firma narxidan deyarli xamma joyda 
pastrok, bu xolatda xech qaysi firma (ne sya?) Yani intensivlangan raqobat samarasi kuchli tasir 
etadi «qo’shimchi foydani ilgari surish samarasi » va firmalarga narx diskriminastiyasini 
qo’llamaslik maqul va bir xil narx o’r natiladi. Agar istemolchilarni bir qismi bir sotuvchiga ishonsa, 
boshqa qismi yuk. Shunda firma liniya bo’yicha o’ziga yaqin masofada joylashgan mijozlarga narx 
diskriminastiyasini qo’llagan taqdirda bo’lishi mumkin bo’lgan narxdan ortiqroq narxni, narx 
diskriminastiyasini qo’llaydi.Liniyaning o’rtasida narxlar pastroq bo’lsa, agar ikkala firmada narxlar 
bir xil bo’lsa, foyda ko’proq bo’ladi.Bunda jadallashtirilgan raqobatning narxi yorqinroq ko’rinadi. 
Agar ko’pro qarzdrdor lar bir yoki har ikkala firmaga mijoz bo’lsalarbu firmalar narx 
diskriminastiyasidan ko’proq foyda ko’radi, shunday qilib bu xolda “qo’shimcha foyda olishning 
ilgarilatishning nafi ”yaqollroqdir. Lekin, xissiyotlar quyidagilarni aytadi: Ikki xil asoratlar bo’lishi 
mumkin – sotuvchilar o’rtasida raqobatni kuchaytirish, narxni xarxillashtirish imkonini beradi.Avval 
ularning narxlariga ta’sirini muxokama qilamiz.Raqobat narxlarning tushib ketishiga olib kelshi 
aniq, ayniqsa, liniyaning o’rtasida joylashgan biror firmaga mijoz bo’lmaagn xaridorlar uchun.Agar 
biror firmaga mijoz bo’lmagan xaridorlar bo’lmasa, narxlar hamma uchun pasayadi.Agar xaridorlar 
firmaga sadoqatli bo’lsa, bu firma narx ko’tarish sistemasini boshlaydi.
Ommaviy kastomizastiyaning axamiyati. 
Narx diskriminastiyasining 1-bosqichida xar xil xaridorlar uchun narxlar qo’yilganda, xar xil 
is’temolchi maxsulot xaqidagi ma’lumotlardan kelib chiqib, iste’molchilarni farqlashni faqat bir 
usuli bor. Elektron savdoda sotuvchilar istemolchini diskriminastiyasi qilish uchun narx 
strategiyasini ishlatadilar. Iste’molchilar talabiga qarab ozroq sarfli yoki umumar sarfsiz hizmat va 
maxsulotlar tanlash va taklif qilish texnologiyalari bor. Sarfsiz maxsulotlar masalan, yangiliklar va 
ma’lumotlar bilan ta’minlash ommaviy taklif xech qanday sarfsiz bo’lishi mumkin, agnrda shunga 
mos dastur bo’lsa. Renteirs kabi provayderlar “On-layn”tizimida ma’lumotlar bloklarni har xil 
narxlarda sotshi mumkin”Versiya” dastur ta’minoti sotuvchilarni bir-biridan bir yoki ikki detal bilan 
farq qiladi va maxsulotlarni versiyaga bo’ladi, ayniqsa axborot maxsulotlarini va dastur ta’minotini, 
sotuvchilar xar bir taxlili narxini aniqlash malakasiga e’tibor bilan, ularning is’temolchi uchun 
foydaligini xisobga olib yondashadilar. Elektron tarmoq orqali savdo qiluvchi firmachi, u ommaviy 
strategiyasidan foydalanishi kerakmi yoki yo’qmi? 
Ulf Vulkan taxlilining boshlang’ich nuqtasi ikkita boshqa –boshqa va mustaqil fenomonlar 
mavjudligidir. 
1. Narx diskriminastiyasining 1-bosqichi maxsulotning xar biri o’zining aloxida narxiga sotilganda 
faol ishlatiladi. Bu sxemada xar bir iste’molchi faqatbir nusxadagi maxsulotni sotib oladi. Shunday 
qilib firma iste’molchilarni cheklab, narx diskriminastiyasining 1- bosqichini foydali tarzda ishlatadi, 
xar bir maxsulotni xar xil xaridorga xar xil narxda taklif qiladi. 

---

17 
2. Ommaviy kastomizastiya firmalar bir qator xar xil maxsulotlar bir xil narxlarda ortiqcha 
sarflarsiz taklif qilganda o’z o’rniga ega. Shunday qilib firmalar boshqa soxalardan foyda ortirishni 
kutmay, kastomazistiyadan foyda olish mumkin, ularda narx diskriminastiyasi 2-bosqichini bir 
maxsulotning har xil turlari har xil narxlarda sotilayotgandaishlatish mumkin.
Agar firma kastomizastiya strategiyasini ishlatmoqchi bo’lsa, u baxolashning uch xil strategiyadan 
tanlashi kerak: 
1. Narx diskriminastiyasini ishlatmay, hamma maxsulotlarini markasini xisobga olmay, 
istemolchini ham xisobga olmay sotish.
2. Narx diskriminastiyasining 2-bosqichini qo’llab har xil maxsulotlarni har xil narxlarda sotish. 
Bunda xaridorlar bir maxsulot uchun bir xil narx to’lashadi.
3. Narx diskriminastiyasining birinchi bosqichini ishlatib, har-xil xaridorga har-xil narx belgilash. Bu 
xolda faqat xaridorlarga cheklashlar bo’lib, firma yuqori foydani xar-bir mijoz bilan ishlash 
jarayonida olishni xoxlaydi, shuning uchun xar bir xaridor o’z talabini to’la qondiradigan maxsulot 
tanlashni xoxlaydi. Firma buni brendga bog’liq bo’lmagan holda narx belgilab oladi. Ulf va Vulkan 
quyidagi masalalarni tdqiq qiladilar. Firmalar ishlayotgan ommaviy kostamizastiyaning bosqichi 
narx diskrimminastiyasi strategiyasi tanlovining ta’siri qanday narx diskriminastiyasi strategiyasi 
kastomizastiya tanlovi qanday ta’sir o’tkazadi? 
Firmalar 2 strategiyadan qaysi kombinastiyasini afzal ko’radilar?Yana Xotellingning 2 firma 
maxsulotlarining narx raqobati analizining sxemasiga qaytamiz.Iste’molchilar, V liniyasi yoniga 
joylashgan maxsulotlar, differenstiyasi darajasining tasavur qiladilar.Xar ikkala firma liniyaning 
chetida joylashgan. Firmalar ommaviy kastomizastiya ishlatish (bu xolda xar-biri bir-xil maxsulotni 
ishlab chiqaradi ) yoki ommaviy kastomizastiyani qo’llashi (bu xolda firmalar bir-xil pul ishlatib, bir 
qator maxsulotlarni A va V liniya oralig’ida ishlab chiqaradi ) mumkin. Ulfa va Vulkanning tahlili 
quyidagi natijalarni beradi. 
Narx diskriminastiyasi texnologiyasini ishlatadigan firmalarning foydalari raqobatchilar tomonidan 
ishlatiladigan narx strategiyasiga bog’liq emas.Narx diskriminastiyasining birinchi bosqichini 
ishlatadigan firma foyda ko’radi.Bu xulosa raqobatchilarning xulqidan qat’iy nazar to’g’ridir. 
Ommaviy kastomizastiyani ishlatish iste’molchilar talab qilgan maxsulotlarni ishlab chiqarganda 
doimiy mijozlar xisobiga yuqori foyda olish imkoniyatini beradi.Firmalar qo’llayotgan ommaviy 
kastomizastiya darajasini qanchalik katta bo’lsa, ulaning narx diskriminastiyasi bir darajasi ishlatish 
shunchalik aniq bo’ladi.Bundan xam aniqroq aytadigan bo’lsak, kastomizastiyani kuchayganda 
narx xam foyda xam pasayadi.Lekin narx diskriminastiyasining 2 darajasida u tez qisqaradi. 
Firmalar ommaviy kastomizastiya diskriminastiyasini bir darajasida amaliyot o’tkazganda 
muvozanat bo’lishi mumkin. Muvozanatni chuqur o’rganish shuniko’rsatadiki, firmalar uchun bu 2 
texnologiyadan faqat birini ishlatish yaxshi bo’ladi, muvozanatning o’ziga xosligi shundaki, firmalar 
xar ikki texnologiyani qabul qilishda va unga katta bo’lmagan foyda ko’rishdadir. Shunday qilib, 

---

18 
shaxsiylashtirilgan texnologiya orqali kuchaytirilgan raqobat yuqori narxdir. Bu degani narxni 
aloxida –aloxida qo’yish va ommaviy kastomizastiya xaqiqatda iste’molchilar uchun narxlar 
pasayishiga olib keladi. 
Ulf va Vulkanning narx diskriminastiyasining elektron savdodagi bir - ikki Darajasini o’rganishga 
bag’ishlagan izlanish yaxlitdir.Firmalarning u yoki bu texnologiyani qo’llash quyidagi faktorlarga 
bog’liq. 
1. Ular texnologiyalardan foydalanadilarmi ? 
2. Ularning qanday texnologiyadan raqiblari foydalanadi.