Referat mavzu: Elektron biznesda narx shakllantirish Bajardi: 9-1mars -21 guruh talabasi Berdaliyev Ibrohim

Guruxlashtirish 
Elektron savdo keyingi strategiyasi – bu “guruxlashtirish ”, maxsulotlar va xizmatlar aloxida emas 
gurux xolida tavsiya qilinadi. Bunday amaliyot axborot maxsulotlarini sotishda keng tarqalgan : 
Internet Explorer, Windows sistemasi bilan bir guruxda – bunday strategiya qonuniyligi Microsoft 
ustidan monopoliyaga qarshi davrining boshlang’ich paytidir. Bunday guruxlar xaridorlarga bir 
maxsulotni olib, ikkinchisini ishlata olmayotganda, juda qiyin bir paytda paydo bo’ladi. 
Guruxlashtirish ayniqsa dastur savdosida e’tiborlidir, chunki dastur ta’minoti va orgtexnika bir- 
biriga bog’liq yoki aksincha boshqa dastur va qurilmalarga mos emas. Masalan, ko’plab kompyuter 
o’yinlari faqatgina pristavkalar qo’yilganda ishlaydi : Matn prostessorlari bir-biriga mos kelmaydi. 
Internetdagi sotuvchilarning asosiy qiyinchiligi shundaki.internetga “o’ylab topilgan “, o’zigaxos 
xaridorlar bilan to’qnashadilar. Boshqacha aytganda, iste’molchilar nima xoxlashlarini yaxshi 
biladilar va Internetni eng yaxshi shartnoma tuzish uchun ishlatadilar. Bu esa o’z vaqtida 
cheklashlarga olib keladi, oddiy reklama jarayonida yuzaga kelmaydi.Shunday qilib xaridor 
unganima kerakligini, vaqtdan yutishini reklama vaqt sarflamasligini yaxshi biladi. Shuning uchun 
“on-layn “ tizimida ishlovchi sotuvchilar xaridorlarga ma’lumot berishning boshqacha yo’llarini 
topishlari zarur, xaridorni boshqalar izlayotgan, raqobatchilar orasida ajralib turadigan xaridlar 
qilishga turtki berishlari kerak. Maxsulot va xizmatlar guruxi “ qimmat paket ” xosil qilib maqsadga 
yetishga yordam beradi. Xaqiqatdavirtual gurux “xaqiqiy ” guruxdan osonroq, chunki 
maxsulotlarni joyida qadoqlash shart emas, “paket” ni ichidagini xaridorni talabiga qarab 
o’zgartirish mumkin. Bunday gurux Micrisoft dagidan dastur ishlab chiqaruvchilaridan farq 
qiladi.Bunda tashkilotlar o’rtasida marketologlar so’ziga “chorraxadagi xarakat” amalgaoshiriladi. 
“Chorraxadagi xarakat ” bozordagi strategik tuzilmadir, bunda bozorni egallab to’g’ridan – to’g’ri 
raqobat bo’lmaydi. Boshqacha aytganda 4 tomonlama xarakat bir yoki undan orqiq firmalar 
umumiy bozorga yaxshi Foydali xizmat qilish uchun birlashadilar.Masalan, bozorning yoshlarga 
xizmat qiladigan qismiga tez xizmat ko’rsatadigan kafe restoranlarni ishlatadilar. 4 tomonlama 
marketing unchalik qimmat bo’lmagan foydali ko’p vaqt olmaydigan xaridorlar yuqori darajada 
ishonadigan turi.Lekin, bu xam marketing ning qiyin formasi. Birinchidan, sotuvchi va ishlab 
chiqaruvchi sheriklarni to’g’ri tanlashi kerak. Ikkinchidan, komandada birga ishlamoqchi bo’lgan 
tashkilot bilan 4 taraflama xarakat to’g’rini tanlashlari kerak. Xar ikki xarakat xam bir-biriga bog’liq 

---

19 
va qiyin vazifadir, chunki parametrlar tizimini narxlash va taxlil qilish kerak, bu esa mijozning 
maqsadlariga mos keladimi Maxsulotlar bir-biriga qay darajada mos keladi ? Qaydarajada 
maxsulot va 4 tomonlama xarakat to’g’ri bir-biriga mos keladi? Qimmat markadagi maxsulot ishlab 
chiqaruvchi va savdogar 4 tomonlama xarakning tezkor va o’rtacha ta’sirini ko’rib chiqishini 
xoxlaydi. Masalan bu maxsulot diferenstiyasi darajasiga qay darajada ta’sir ko’rsatadi. Yomon 
o’ylangan 4 tomonlama xarakat, masalan vaqtinchalik sotuvni ko’paytirish va maxsulot marasining 
uzoq vaqt saqlanishiga yomon ta’sir ko’rsatishi mumkin, Unda u foydadan ko’ra ko’proq zarar 
keltiradi. Ikkinchi tomondan “yaxshi ” xamkorlar bilan birlashishi biror savdo belgisiga qo’shimcha 
sarflarsiz, o’zi xaqida yaxshi fikrlar uyg’onishiga sabab bo’ladi. Marketingning bu ko’rinishi jismoniy 
cheklovlar qiyinlashtiradi : Iste’molchi xaqiqiy xaridga qadar maxsulotni ko’rishni va 4 tomonlama 
xarakatni ishlatyotgan tashkilot transport va boshqa chiqimlarni bilishi kerak. Kellogo, Coca- Co12 
kabi yirik korporastiyalar yoki savdo markazidagi kichik do’konlarda 4 tomonlama xarakat 
ishlanishida qiyinchiliklarni tushuntirib beradi. Internet 4 tomonlama rag’batlantirishni va ko’plab 
firmalar bilan xamkorlik uchun yangi qulayliklar yaratadi. Chakana 4 tomonlama rag’batlantirishni 
rivojlantirish yo’lidagi geografik chegaralarni yengishda internet qulay vositadir. ”On-layn ” 
tizimdagi sotuvchilar o’z xaridorlariga maxsulotni taklif qilib, “on-layn” tiziimdagi boshqa 
maxsulotlarga ega bo’lishi mumkinligini ta’kidlaydilar. Ko’plab firmalar gurux texnologiyasini 
sotuvchilariga ishlatishga ruxsat berib o’zlarining ishlab chiqqan usullarini taklif qilishmoqda. 
Masalan, Autonomy. com internet savdo uchun elektr qo’shimchalar ishlab chiqadi, “Be free” o’z 
mijozlariga dastur ta’minotini elektron tarmoqdagi sotuvchilarga qo’shmakorxonatuzishga yordam 
berishni taklif qiladi. Ko’rinib turibdiki, “virtual ” 4 tomonlama raqobatlantirsh elektron savdolarda 
ko’pchilik qabul qilgan amaliyotga aylanadi. Iste’molchilar uchun elektron savdo- sotiq amaliyotda 
Waldo sinovi. 
Waldo –bu Anderson Consulting firmasi tomonidan 1996 yilda chiqarilgan, Bruce Krulwich 
tomonidan 1997 yilda to’ldirilgan kompyuter dasturi. ”Lifestyle finder” da yozilganidek, u o’z 
xaridorlari ular xaqida ma’lumot yig’ib, masalan unga nima yoqadi-yu, nima yoqmaydi, 
iste’molchining umumiy “ko’rinishini ”tuzib u bilan ishlaydi. Bu ma’lumotlar quyidagi xollarda 
ishlatiladi, masalan unga biror musiqani taklif qilishda yoki biror veb – saytni ko’rib chiqishni taklif 
qilganda. Iste’molchi “portretini ” yaratish keng qo’llanilmoqda, qiziqishlar va fe’l- atvor modem 
iste’molchining “portretini ” yaratish imkonini beradi. Bunday ishlab chiqarilgan portretlar ko’p 
xollarda aynan iste’molchining shaxsiy talabini bajarishda qo’l keladi. Iste’molchi haqidagi 
ma’lumotlar yig’ish unga yoqadigan vayoqmaydigan narsalarni aniqlash, iste’molchi portretini 
yaratish, keyinchalik musiqiy albomlar va filmlar yaratishda tavsiya bo’lib xizmat qiladi. Waldo ga 
o’xshagan dasturlar iste’molchilar “portretini ” yaratishda yangi yondoshuvni aniq demografik 
yaxlitlashni qullamoqda.
Iste’molchi “portreti” demografik ma’lumotlar shu mamalakat axolisi xaqidagi ma’lumotlar 
asosida tuziladi, ushbu xolatda AQSh ma’lumotlar ishlatuvchilar qiziqishining klassifikastiyasini 
xisobga olib o’zgaradi.Bunday klassifikastiya assoda foydalanuvchi xaqida umulashtirilgan xulosa 

---

20 
qilish mumkin.Waldo tomonidan ishlatiladigan Prizm sitemasi axolini ularning xaridi xaqidagi 
ma’lumotlar.ularning xayot tarzi va muxim ko’rsatkichlariga qarab 62 joy guruxlariga bo’ladi. Tizim 
ro’yxatga olingan, xarid katalogi va boshqa manbalarga 40 ming kishini taxlil qilishga asoslanadi. 
Ma’lumotlar bazasi 600 xil ko’rsatkichlarni.jumladan xayot tarzi, mashg’ulot turi xaridlarning o’ziga 
xosligini o’z ichiga oladi. Masalan, agar odamning iti bo’lsa, u xar doim shampan vinosi sotib 
oladimi yoki kechasi yangiliklavr dasturini ko’radimi, shular xisobga olinadi. Xar-bir guruxda urf 
(moda ) aniqlanib, shu guruxdagi odamlarning fe’l- atvori qandaylini o’rganiladi.
Shunday qilib, hamma jamlangan ma’umotlar yig’ilgan dastur iste’molchi qaysi guruxdagi 
xaridorlarga ko’proq mos kelishini aniqlaydi.Agar unga biror yagona gurux mos kelsa, unda shu 
gurux ma’lumotlari boshqa iste’molchining portretni yaratishga ishlatiladi. Agar bu iste’molchiga 
berilgan ta’riflar bir guruxdan ko’prog’iga mos kelsa, unda joyning o’ziga xosligi, agar xamma 
guruxga bir- xil bo’lsa, .iste’molchining portreti tuzilishiga asos bo’ladi. Agar bunday guruxlar ko’p 
bo’lsa dastur bir necha gukruxni aniqlaydi yoki foydalanuvchi ko’proq mos kelsa, u xaqida 
qo’shimcha ma’lumotlarni foydalanuvchidan so’raydi.