Referat mavzu : Nerv tizimi a’zolarining gistofiziologiyasini o’rganish. Bajardi

Vegetativ nerv sistemasining gangliylari. 
 
Vegetativ nerv sistemasining periferik nerv tugunlari organlardan tashqarida (ekstramural) 
yoki organlar devorida (intramural) joylashishi mumkin. Vegetativ gangliylardan chiqqan nerv 
tarmoqlari tarkibida ikki hil tolalar bo’ladi. Ulardan biri gangliylarning o’zida hosil bo’lib, periferiya 

---

tomon yo’naladi (postganglionar tolalar), boshqalari esa gangliylarni bosh yoki orqa miya bilan 
bog’laydi (preganglionar tolalar). 
Vegetativ nerv sistemasining tarkibiga markaziy neyronlar (preganglionlar talalar 
ko’rinishidagi aksonlar bilan birga) periferik tugunlarda joylashgan periferik neyronlar kiradi. 
Periferik neyronlarning aksonlari organ va to’qimalargacha yetib borib, ular bilan sinapslarni hosil 
qiladi. Preganglionnar tolalar miyelin parda bilan o’ralganligi uchun ularning bog’lovchi 
tarmoqlarning rangi oq bo’ladi. 
Postganglionar tolalar ingichkaroq bo’lib, ko’p xollarda ularning miyelin qobig’i bo’lmaydi. 
Vegetativ nerv sistemasining periferik tugunlari ekstramural simpatik (vertebral va 
paraverteblar gangliylar), bosh miyaning parasimpatik tugunlari va intrmural gangliylardan iborat. 
Vegitativ nerv sitemasining gangliylaridaasosan uch xil neyronlar farq qilinadi : 1. Uzun asonli 
neyronlar yoki 1 tip Dogel xujayralari, ularning o’simtalari bir necha kalta tarmoqli dendritlardan va 
gangliydan tashqariga ketuvchi uzun neyritdan iborat. 
2 Teng o’simtali neyronlar yoki II tip Dogel xujayralari. II tip Dogel xujayralarining bir
necha teng o’simtalari bo’lib, tuzilishi jixatidan qaysi bir akson ekanligini aniqlab bo’lmaydi. 
Hamma o’simliklar shoxlanmasidan gangliydan tashqariga ketadi. 1 tip hujayralar parasimpatik 
nervlarning preganglionar tolalari tugallanadi. Shuning uchun ular bu sistemaning reflektor yoyi 
tarkibidagi ikkinchi harakatlantiruvchi yoki effektor neyronlari hisoblanadi. 2 tip hujayralarni 
periferik vegetativ nerv sistemasining sezuvchi yoki affektor elementlariga kiritiladi. 
3. 3 tip hujayralar oraliq yoki assosiativ neyronlar hisoblanib, ularning o’siqlari qo’shni 
tugunlar neyronlarining dendritlari bilan sinapslar hosil qiladi. 
Vegetativ gangliylarning nerv hujayralari orasida ko’p miqdorda miyelinli va miyelinsiz nerv 
tolalari bor. Ularning tarkibida shu gangliy neyronlarining o’simtalari va sinapslarini hosil qiluvchi 
yoki qo’shni gangliylarga o’tib ketuvchi preganglionar tolalar bo’ladi. Sinaptik tugunlarning 
postganglionar tolalari organlarda sinapslar hosil qilib tugaydi. Bu sinapslar asosan adrenergik, 
qisman purenergik tabiatga ega. Parasimpatik gangliylarning postganglionar tolalari a’zolarda 
xolinergik sinapslar hosil qilib yakunlanadi. 
Me’da-ichak yo’li devorida 3 xil intramural chigallar (shilliq osti qavatida, mushak qavatida va 
seroz qavat ostida) joylashgan bo’lib, ular o’ziga hos hususiyatga egadir. Bu chigallar tarkibida 
harakatlantiruvchi (xolinergik), tormozlovchi (adrenenergik va purinergik) va a’zolar faoliyatini 
boshqaruvchi (peptidergik) neyronlar uchraydi.