Referat jumíSÍ Tema: Tayarlaǵan B. Karamaddinov Qabıllaǵan B. K. Turumbetov

_{ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ}
INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ HÁM KOMMUNIKACIYALARÍN RAWAJLANDÍRÍW MINISTRLIGI


MUXAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴÍTASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ UNIVERSITETI
NÓKIS FILIALÍ


Telekommuniciya fakulteti
«Kommunikaciya» baǵdarı
3-kurs 3003-19 toparı sırtqı tálim studenti
KARAMADDINOV BAXTIYARDIŃ
« Cifrlı qurılmalardı joybarlastırıwǵa kirisiw
páni»
páninen


REFERAT
JUMÍSÍ


Tema:
Tayarlaǵan _________________ B. Karamaddinov
Qabıllaǵan _________________ B.K.Turumbetov
Nókis –2022
Tema: CIFRLÍ QUILMALARDI JOYBARLAW METODLARI


JOBASI:

1. 
   Kirisiw
   

2. 
   Tiykarǵı bólim
   

1. Cifrlı (logikalıq ) elektron apparatlar
2. Kombinatsion apparatlar
3. Izbe-izli apparatlar


Juwmaqlaw

3. 
   Paydalanǵan ádebiyatlar
   

Kirisiw

Zamanagóy informaciya hám kommunikatsiya texnologiyaları cifrlı logikalıq apparatlardı proektlestiriwdi keń qollanıwın talap etedi. Sol sebepli Joqarı tálim Mámleket standartında “Injinerlik hám injinerlik ishi” bilimlendiriw tarawlarında “Cifrlı logikalıq apparatlardı proektlestiriw” pánine keń orın ajıratılǵan. Cifrlı logikalıq apparatlardı proektlestiriw páni programması informaciya hám kommunikatsiya texnologiyalarına ushın zárúr bolǵan cifrlı logikalıq apparatlardı proektlestiriwdi: logikalıq elementler, kombinatsion túrdegi funktsional apparatlar, izbe-iz túrdegi funktsional apparatlar, yad apparatlar, cifrlı logikalıq apparatlardı proektlestiriwdi perspektivalı baǵdarları boyınsha baslanǵısh túsinikler hám olardıń ámeliy qollanıwlarınan shólkemlesken.

Informaciya hám kommunikatsiya texnologiyaları quramalı sistema klasına tiyisli bolıp, olar túrli quramalılıqtaǵı cifrlı integral sxemalardan shólkemlesken. Sol sebepli bul sistemalardı qáliplestiriwshi cifrlı apparatlardı úyreniw aktual máselelerden biri esaplanadı. Bul pán informaciya hám kommunikatsiya texnologiyalarında isletiletuǵın cifrlı apparatlar túrlerin, xarakteristikaların, olardıń dúzilisi, islew mexanizimlari hám olar járdeminde jaratılatuǵın quramalı apparatlardıń texnologiyalıq hám sxemotexnik qásiyetlerin úyreniw máselelerin óz ishine aladı.

Usı pán studentlerge arnawlı pánlerdi ózlestiriwde, keyinirek bolsa islep shıǵarıw, proektlestiriw hám izertlew jumıslarında kerek bolatuǵın tiykarǵı negiz túsiniklerdi uyretedi.

Birinshi IMSlar 1958 jılda jaratıldı. IMSlarning kólemi ihcham, salmaǵı kem, energiya sarpı kishi, isenimliligi joqarı bolıp, házirgi kúnde úsh konstruktiv - texnologiyalıq variantlarda jaratılıp atır : qalıń hám juqa perdeli, yarım ótkezgishli hám gibrid.

1965 jıldan berli mikroelektronikaning rawajlanıwı G. Mur nızamına muwapıq barıp atır, yaǵnıy hár eki jılda zamanagóy IMSlardagi elementler sanı eki ret artpaqta. Házirgi kúnde elementler sanı 106÷109 bolǵan oǵada joqarı (O'YUIS) hám giga joqarı (GYUIS) IMSlar islep shıǵarılıp atır.

Integral mikroelektronika hám nanoelektronika menen bir waqıtta funktsional elektronika rawajlanıp atır. Elektronikaning bul baǵdarı dástúriy elementler (tranzistorlar, diodlar, rezistorlar hám kondensatorlar ) den waz keshiw hám qattı jismdagi túrli fizikalıq qubılıs (optikalıq, magnit, akustikalıq hám t.b. ) lardan paydalanıw menen baylanıslı. Funktsional elektronika ásbaplarına akustoelektron, magnitoelektron, kriogen ásbaplar hám basqalar kiredi.

Cifrlı (logikalıq ) elektron apparatlar túrli belgilerine kóre sinflanishlari múmkin. Islew principine kóre barlıq MElar eki klasqa bólinediler: kombinatsion hám izbe-izli.

Kombinatsion apparatlar yamasa avtomatlar dep, shıǵıw signalları kirisiw ózgeriwshileri kombinatsiyası menen belgilenetuǵın, eki waqıt momentine iye bolǵan, yadız logikalıq apparatlarǵa aytıladı. Kombinatsion apparatlar HAM-EMES, YAKI-EMES hám basqa bólek elementler járdeminde, yamasa orta ISlar, yamasa úlken hám oǵada úlken IS quramına kiretuǵın ISlar kóriniste tayarlanadı.

Izbe-izli apparatlar yamasa avtomatlar dep, shıǵıw signalları kirisiw ózgeriwshileri kombinatsiyası menen belgilenetuǵın, házirgi hám aldınǵı waqıt momentleri ushın, yaǵnıy kirisiw ózgeriwshileriniń keliw tártibi menen belgilenetuǵın, yadlı logikalıq apparatlarǵa aytıladı. Ketma - ketli apparatlarǵa triggerlar, registrlar, schetchiklar mısal bóle aladı.

Ekilik informaciyanı ańlatıw usılına kóre apparatlar potentsial hám impuls cifrlı apparatlarǵa bólinedi. Potentsial cifrlı apparatlarda logikalıq 0 hám logikalıq 1 bahalarına elektr potentsiallardıń ulıwma bir- birinen parıqlanıwshı : joqarı hám tómen ústi belgilenedi. Impuls cifrlı apparatlarda logikalıq signal bahalarına (0 yamasa 1) impulslar sxeması shıǵıwında málim dawam etiw waqti hám amplitudaga iye bolǵan impulsning bar ekenligi, ekinshi jaǵdayına bolsa - impulsning joq ekenligi tuwrı keledi.

Trigger ózin ekige bóliwshi sıyaqlı tutadı, sebebi hár ırǵaq impulsining sinxronizatsiya ciklında maǵlıwmat tek bir ret ózgeredi. Nátiyjede trigger shıǵıwı daǵı signal ózgeris chastotası ırǵaq impulslari chastotasınan eki ret kishi. Bir neshe triggerli - chastotanı ekige bolıw sxemaların izbe-iz ulab, ekilik maǵlıwmatlardı tekǵana saqlaw, bálki chastotanı bolıw jáne onıń kiriwine kiyatırǵan impulslarni sanaw ushın isletiw múmkin. Eger apparat onıń kiriwlerine berilip atırǵan impulslarni esaplawdı ámelge asırsa, bul apparat esaplaǵısh dep, eger chastota bolıwların esaplasa - chastota bóliwshi dep ataladı. Esap nátiyjeleri esaplaǵısh shıǵıwında ekilik san kórinisinde berilgen kod hám talap etilyotgan waqıt dawamında saqlanıwı múmkin.

Esaplagichlar hám chastota bóliwshileri EHM hám basqa cifrlı avtomat apparatları, hám de baylanıs hám qadaǵalaw -ólshew apparaturasida esap -kitap ámellerin basqarıwda keń qollanıladı.

.