Referat jumíSÍ Tema: Golografiya principi jáne onıń qollanılıwı Tayarlaǵan

Rentgen trubkasi.
Rentgen nurlarınıń payda bolıw mexanizmin biliw ushın onı payda etetuǵın, rentgen trubkasi dep atalıwshı arnawlı ásbap penen tanisayıq. Rentgen trubkasi ishindegi basım 0, 1 mPa átirapında bolǵan shıyshe ballonnan ibarat. Volframdan spiral kórinisinde jasalǵan katod elektronlar deregi bolıp xızmet etedi. Termoelektron emissiya nátiyjesinde katoddan shıǵıp atırǵan elektronlar aǵımı kúshli elektr maydanda tezlatiladi. Tezlesken elektronlar aǵımı 45° múyesh astında ornatılǵan salmaqli anodga túsedi. Anodning bunday jaylastırılıwına sebep, odan shıǵıp atırǵan nurdıń baǵıtın basqarıw bolıp tabıladı.
Tezlestiriwshi maydanda Ol kinetik energiyaǵa iye bolǵan elektron anod statyasında tormozlanadı. Úlken tezlikli elektronlardıń anodda tormozlanıwı nátiyjesinde rentgen nurları payda boladı.
Tormozlanıw nátiyjesinde payda bolatuǵın rentgen nurları úzliksiz, pútin spektrga iye. Sebebi, anodǵa urılıp arırǵan elektronlardıń tezlikleri hám sonday eken, kinetik energiyaleri de túrlishe. Sonı atap ótiw kerek, rentgen nurlarınıń energiyası onı payda etken elektronlardıń energiyasınan úlken bola almaydı.
Rentgen nurlarınıń payda bolıw mexanizmi menen tanısdıq, lekin bul nurdıń tábiyatı qanday, degen sorawǵa ele juwap bermedik. Rentgen nurları — elektromagnit tolqınlar.
Rentgen nurları elektromagnit tolqınlarma, degen soraw ol islep shiǵilǵan waqıtlarda aq payda bolǵan. Lekin bul sorawǵa juwap beriw ushın rentgen nurlarınıń tolqın ózgeshelikine iye ekenligin tastıyıqlaw etiledi. Sol maqsette rentgen nurlarınıń tar sańlaqtan boladuǵın difraksiyasini dizimnen ótkeriw jolındaǵı barlıq urınıslar jeńiliske dus kelgen. Biraq 1912-jılda nemis fizigi M. Laue difraksion tor retinde kristallardan paydalanıwdı usınıs etdi hám kristallarda rentgen nurlarınıń difraksiyasi teoriyasın islep shıqtı. Sebebi aralarındaǵı aralıǵı bir neshe nanometr tártibinde bolǵan hám túyinleri jetkilikli dárejede tártip jaylasqan kristall áp-ánedey difraksion tor wazıypasın ótewi múmkin. v. Fridrix hám P. Knippinglar tárepinen ótkerilgen tájiriybelerde M. Laue teoriyası tolıq tastıyıqlanib, rentgen nurlarınıń difraksiyasi kuzatil-di. Sonday etip, rentgen nurlarınıń elektromagnit tolqın ekenligi tastıyıqlandi. Rentgen nurları elektromagnit tolqınlar shkalasında ultrafioletoviy hám y- nurlar aralıǵinda jaylasqan bolıp, to'iqin uzınlıǵı 100 nm den 10 -5 nm ge shekem bolǵan elektromagnit tolqın -lardan ibarat esaplanadi.
Rentgen nurlarınıń qollanılıwı
Rentgen nurlarınıń áp-áneydey sińip (jutılmay) ótiw qábileti, fotoplastınkaga tásiri, elementlardan ótiwde ionlastırıw qábiletine iyeligi onıń pán hám texnikada, ámeliyatda keń qollanılıwına múmkinshilik berdi. Rentgen nurları eń kóp qollanılatuǵın tarawdıń — rentgen defektoskopiyasi. Bul usıldıń maqseti rentgen nurları járdeminde buyımlar daǵı ishki kemshiliklerdi hám olardıń ornın, úlkenligin, tábiyatın anıqlawdan ibarat. Usıldıń mánisi rentgen nurlarınıń túrli tıǵızlıqdan ótkende túrlishe jutılıwına tiykarlanǵan. Tábiyat kórinisin fotoplastinkaǵa túsirip alıw qolay usıllardan esaplanadı. Bul usıl, ásirese, medicinada (rentgenodiagnostika) júdá keń qollanıladı.
Sonıń menen birge, rentgen nurları, anıqraǵı, bul nurlar payda etetuǵın difraksion tábiyat kórinisi járdeminde elementlardıń dúzilisin, atomlardıń jaylasıwın anıqlaw múmkin. Bul usıl rentgen struktura analizi dep ataladı.
Bunnan tısqarı, rentgen nurları emlewde, mikroskoplarda, spektroskopiyada, spektral analizda, astronomiyada hám basqa bir qansha tarawlarda júdá keń qollanıladı.