|
Ha’kimshilik juwapkershilik. Ózbekstan Respublikasınıń nızamlarına ko’re ha’kimshilik orınsız is-ha’reket (huqıqbuzarliq) ushın tekǵana puqaralar, bálki lawazımlı shaxslar (mámleket xizmetkerleri) da juwapkershilikke tartıladı.
Mámleket xizmetkerleri basqarıw juwapkershiliginiń huqıqıy tiykari - Ózbekstan Respublikası nızamshilig’i menen ornatılǵan ulıwma májburiy qaǵıydalardı buzıw, yaǵnıy ha’kimshilik huqıqbuzarliqdi sa’dir etiw esaplanadı. Atap aytqanda Ózbekstan Respublikasınıń 1994 jıl 22 sentyabr degi nızamı menen tastıyıqlanǵan Ha’kimshilik juwapkerlik tuwrısındaǵı kodeksinin’ 10 -statyasına ko’re ha’kimshilik huqıqbuzarliqqa tartıw názerde tutılǵan shaxsqa, puqaralardıń huqıqları hám erkinliklerine, múlkshilikke, mámleket hám jámiyetlik rejimine, medicinalıq ortalıqqa hújim etiwshi niamsiz, ayıplı (qastan yamasa abaysızlıq arqasında ) ámelge asırılǵan háreket yamasa hárekesizlik túsiniledi. Eger bul huqıqbuzarliq óz ózgeshelikine kóre jınayıy juwapkershilikke tartıw sebep bolmaǵan táǵdirde ámelge asıriladı.
Ha’kimshilik juwapkershilik tuwrısındaǵı kodeksinin’ 15-statyasına ko’re múlk formasına qaramastan kárxana, shólkem, shólkemde arnawlı bir hámeldi iyelep turǵan shaxs, eger oǵan basshılıq, shólkemlestirilgen, buyrıq beriw, tekseriw-qadaǵalaw wazıypaları yamasa materiallıq baylıqlar háreketi menen baylanıslı bolǵan wazıypalar júkletilgen bolsa, lawazımlı shaxs dep esaplanadı.
Lawazımlı adamlardıń hámmesi de mámleket xizmetkeri esaplanbaydı. Mámleket xizmetkeri – ha’kimshilik juwapkershiliktiń sub'ekti bolıwı ushın, álbette, mámleket shólkeminde mámlekettiń málim bir lawazım (hámel)in iyelegen bolıwı, mámlekettiń wazıypa hám funktsiyaların ámelge asırıwı hám de mámleket xızmet iskerligi menen baylanıslı túrde ha’kimshilik huqıqbuzarliqdi júz bergen bolıwı kerek.
Qaǵıyda ta’rizinde, mámleket xizmetkerleri (lawazımlı shaxslar ) ha’kimshilik juwapkershiliktiń arnawlı sub'ekti esaplanadı.
Lawazımlı shaxslar basqarıw rejimin, mámleket hám jámiyetlik rejimin saqlaw, tábiy ortalıqtı, xalıq den-sawlıg’ın qorǵaw salasında belgilengen qaǵıydalarǵa hám atqarılıwın támiyinlew óz xızmet wazıypalarına kiretuǵın basqa qaǵıydalarǵa ámel etpegenlik menen baylanıslı ha’kimshilik huqıqbuzarliq júz bergenlikleri ushın ha’kimshilik juwapkershilikke tartılıwları kerek.
Áskeriy xizmetkerler hám jıyınǵa shaqırılǵan áskeriy xızmetke májbúrler, sonıń menen birge ishki jumıslar shólkemleriniń ápiwayı askerler hám basshılar quramına tiyisli shaxslar ha’kimshilik juwapkershilik máseleleri bólek kategoriya retinde, basqa tártipte sheshiledi, Ha’kimshilik juwapkershilik tuwrısındaǵı kodeksinin’ 16 - statyasına ko’re olar ha’kimshilik huqıqbuzarliq ushın ıntızam ustavlarina muwapıq juwapker boladılar.
Ózbekstan Respublikası Ha’kimshilik juwapkershilik tuwrısındaǵı kodeksiniń 23-statyasına ko’re bolsa ha’kimshilik huqıqbuzarliq júz bergenlik ushın tómendegi ha’kimlik jaza sharalari qollanılıwı múmkin:
járiyma ;
ha’kimshilik huqıqbuzarlikdi islegen quralı esaplanǵan yamasa tikkeley sonday zat bolǵan buyımlardı haqini tólew shárti menen alıp qoyıw ;
ha’kimshilik huqıqbuzarlikdi islegen quralı esaplanǵan yamasa tikkeley sonday zat bolǵan buyımlardı mal-múlkin tartıp alıw ;
arnawlı bir shaxstı oǵan berilgen arnawlı huqıqtan (transport quralın basqarıw huqıqınan, ań qılıw huqıqınan ) juda etiw;
ha’kimshilik qamaq.
Mámleket xizmetkerleriniń ıntızamiy juwapkershiligin mámleket xizmetkerleriniń ha’kimshilik juwapkerliginen parıqlay alıw kerek. Joqarıda kórip shıqqanimizday, mámleket xizmetkerleriniń ıntızamiy juwapkershiligi hámel orınsız is-ha’reketi áqibetinde júzege keledi. Ha’kimshilik juwapkershilik bolsa ha’kimshilik orınsız is-ha’reketi ushın, yaǵnıy wa’kilikli mámleketlik basqarıw shólkemleri tárepinen ornatılǵan uliwma majburiy qaǵıydalar (mısalı, jol háreketi qaǵıydaları, texnika qawipsizligi qaǵıydaları, órtge qarsı qaǵıydalar )in buzǵanlıq ushın qollanıladı. Íntızamiy juwapkershilik, ádetde, mámleket organı basshısı tárepinen qollanilsa, ha’kimshilik juwapkershilik wa’killikli mámleket basqarıw organlari hám lawazımlı shaxsları tárepinen qollanıladı. Íntızamiy juwapkershilikti qóllawda boysiniwshiliq ámelde bolsa, ha’kimshilik juwapkershilikti qóllawda ayıplı shaxstıń juwapkershilikti qollawshi organ yamasa lawazımlı shaxsqa baǵınıwı shárt emes.
Ayırım jaǵdaylarda huqıqbuzarliq ıntızamiy orınsız is – ha’reketde de, ha’kimshilik orınsız is – ha’kettin’de de belgilerin ózinde ańlatpa etken bolıwı múmkin hám de bul huqıqbuzarliq eki túrdegi juwapkershilikti júzege keltiredi. Mısalı, lawazımlı shaxs tárepinen miynet hám miynetti qorg’aw qılıw tuwrısındaǵı nızam hújjetleriniń buziliwi ıntızamiy juwapkershilikti hám ha’kimshilik juwapkershilikti qóllawǵa tiykar boladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
