Referat jumisi no’kis 2023 Tema; Ma’mleket xizmetshilerine ma’mleket ta’repinen ornatilg’an juwapkershilik

Mámleket xizmetkerleriniń materiallıq juwapkershiligi. Mámleket xizmetkerine qarata puqaralıq huquqiy juwapkershilik, onıń óz xızmet wazıypaların atqarmaǵanlıǵı yamasa jetkilikli dárejede orinlamag’anlig’i nátiyjesinde mámleket organı yamasa úshinshi shaxs múlkine jetkizilgen zıyanı ushın belgilenedi. Oǵan kóre, xizmetker jetkizilgen ziyandi qaplap beriwge májbúr bolıp tabıladı.
Ziyan degende, jábirleniwshi sub'ekt - mámleket organı yamasa úshinshi shaxstıń múlkshilik yamasa finanslıq shıǵınları kórinisinde kórinetuǵın materiallıq ziyan túsiniledi. Materiallıq ziyandi qaplaw – puqaralıq huqıqlardı qorǵaw túrlerinen biri esaplanadı.
Ózbekstan Respublikasında mámleket xizmetkerleriniń materiallıq juwapkershiligi Ózbekstan Respublikasınıń miynet nızamchiligi menen belgilenedi. Ózbekstan Respublikası Miynet kodeksiniń 185-statyasına ko’re miynet shártnamasınıń bir tárepi (jumıs beretuǵın yamasa xızmetker) miynet salasındaǵı wazıypalardı orınlawı munasábeti menen basqa tárepke jetkezgen ziyanin Miynet kodeksi hám miynet tuwrısındaǵı basqa normativ hújjetlerde belgilengen qaǵıydalarǵa muwapıq qaplaydi.
Ózbekstan Respublikası Miynet Kodeksiniń 198-statyasına tiykarınan xızmetker jumıs beriwshige tikkeley jetkizilgen haqıyqıy ziyandi tólewi shárt.
Tikkeley jetkizilgen haqıyqıy ziyan degende jumıs beriwshinin’ ámeldegi mal - múlki (sonday-aq jumıs beriwshi úshinshi shaxslardan ijarag’a alǵan mal - múlk) ámelde kemeygenligi yamasa jaman jaǵdayǵa kelgenligi, sonıń menen birge, jumıs beretuǵınnıń artıqsha tólemler qılıw zárúrliligi túsiniledi.
Xızmetker jumıs bweriwshige tikkeley jetkizilgen haqıyqıy ziyan ushın da, jumıs beriwshi basqa shaxslarǵa jetkizilgen ziyandi tólewi nátiyjesinde kelip shıqqan ziyan ushın da materiallıq juwapker boladı.
Eger ziyan, onı saplastırıw múmkin bolmaǵan kúshler, normal xojalıq táwekelchiligi áqibetinde, aqırǵı zárúrat yamasa zárúrli qorǵaniw nátiyjesinde kelip shıqqan bolsa, xızmetkerdiń materiallıq juwapkershilik keltirp shig’armaydi.
Jumıs beriwshi ziyan jetkizilgen waqittag’i anıq jaǵdaylardı esapqa alıp, ayıplı xızmetkerden ziyandi o’ndiriwden bir bo’legin yamasa tolıq waz keshiwge haqılı. Mámleket múlki formasındaǵı kárxanalarda áne sonday qarar, eger ol jámáát shártnamasında názerde tutılǵan bolsa, qabıl etiliwi múmkin. Bunday halda jetkizilgen ziyan kárxana paydası esabınan qaplanadi.
Eger Miynet kodeksinde basqasha jaǵday názerde tutilmag’an bolsa, xızmetker jetkizilgen ziyan ushın óziniń ortasha aylıq mıynet haqı muǵdarı sheńberinde materiallıq juwapker boladı.
Jetkizilgen ziyan ushın tómendegi jaǵdaylarda xızmetkerge tolıq materiallıq juwapkershilik júkletiledi:
1) arnawlı jazba shártnama tiykarında oǵan isenip tapsırılǵan qımbatbahalıqlardıń saqlanıwın támiyinlemegenlik ushın ;
2) bir ma’rtelik hújjet tiykarında alınǵan qımbatbahalıqlardıń saqlanıwın támiyinlemegenlik ushın ;
3) qastan ziyan jetkizilgende;
4) spirtli ishimlikten, náshebentlik yamasa psixatrop zatlar tásirinen mastlik jaǵdayında ziyan jetkizilgende;
5) xızmetkerdiń sud hukmi menen anıqlanǵan jınayıy háreketleri nátiyjesinde ziyan jetkizilgende;
6 ) kommerciya sırları ashkar etilgende;
7) nızamlarda, sonıń menen birge Ózbekstan Respublikası Húkimetiniń qararlarında názerde tutılǵan jaǵdaylarda.
Tikkeley pul yamasa tavar qımbatlıqları menen mámile qılıp atırǵan xızmetker arnawlı jazba shártnama tiykarında oǵan isenip tapsırılǵan qımbatlıqlardıń saqlanıwın támiyinlamaganligi ushın tolıq materiallıq juwapker boladı. Pul yamasa tavar qımbatlıqları menen mámile etiw xızmet wazıypasına kirmaydigan xızmetker menen tolıq materiallıq juwapkerlik haqqında dúzilgen shártnama haqıyqıy emes dep esaplanadı.
Tolıq materiallıq juwapkerlik haqqında shártnama dúziletuǵın xızmetkerlerdiń tayipalar dizimi jámáát shártnamasında belgilep qóyıladı, eger ol du’zilmegen bolsa, jumıs beriwshi menen kásiplik awqamı komiteti yamasa xızmetkerlerdiń basqa wákillik organı ortasındaǵı kelisimge ko’re belgilenedi. Tikkeley pul yamasa tavar baylıqları menen qatnasiq alip baratug’in xızmetkerler tárepinen jumıslar birgelikte atqarılatuǵın, jámáát (brigada) materiallıq juwapkershiligi engiziliwi múmkin bolǵan bólimlerdiń dizimi de tap sonday tártipte belgilenedi.
Eger xızmetker talaban bolıp atırǵan jumıs (lawazım ) tolıq materiallıq juwapkershilik haqqında shártnama dúziwdi talap qilsa, xızmetker bolsa bunday shártnama dúziwge razı bolmasa, jumıs beriwshi onı jumısqa qabıllawdı biykar etiwge haqılı bolıp tabıladı.
Jeke tártipdegi tolıq yamasa jámááttiń tolıq materiallıq juwapkershiligi tuwrısındaǵı shártnamada miynet shártnaması tárepleriniń xızmetkerge, jámáátke isenip tapsırılǵan qımbatbahalıqlardıń saqlanıwın támiyinlew boyınsha wazıypaları anıq kórsetiledi hám de olardıń qosımsha huqıqları, minnetlemeleri hám juwapkershiligi belgilep qóyıladı.
Jeke tártipdegi tolıq materiallıq juwapkershilik haqqındaǵı shártnamaǵa ko’re qımbatbahalıqlar olardıń saqlanıwın támiyinlemegenligi ushın jeke juwapker bolatuǵın anıq bir xızmetkerge tapsırıladı. Bunday shártnama dúzgen xızmetker juwapkershilikten azat bolıw ushın óziniń ayıpsızlıǵın tastıyıqlap beriwi kerek.
Ziyan o’z qa’lewi menen qaplang’anda (206 -st ) brigada hár bir aǵzasınıń aybı dárejesi brigadanin barlıq aǵzaları menen jumıs beriwshinin’ ortasındaǵı kelisimge ko’re belgilenedi. Ziyan sud tártibinde o’ndirilgende jámáát hár bir aǵzasınıń aybı dárejesi sud tárepinen anıqlanadı.
Qımbatbahalıqlarǵa tiyisli xızmet (saqlaw, satıw, tasıw, qayta islew) menen shuǵıllanatuǵın kárxanalarda jumıs beriwshi menen kásiplik awqamı komiteti yamasa xızmetkerlerdiń basqa wákillik organı ortasındaǵı kelisimge ko’re qáwip (táwekelshilik) fondı dúziliwi múmkin, kemisliklerdi sol fond esabınan qaplawǵa jol qóyıladı.
Jumıs beriwshi ziyandi arnawlı bir xızmetkerlerden o’ndiriw tuwrısında qarar qabıllawdan aldın jetkizilgen ziyan muǵdarın belgilew jáne onıń kelip shıǵıw sebebin anıqlaw maqsetinde tekseriw ótkeziwi shárt. Bunday tekseriw ótkeriliwi ushın jumıs beriwshi tiyisli qánigeler qatnasıwında komissiya dúziwge haqılı.
Ziyanniń kelip shıǵıw sebebin anıqlaw ushın xızmetkerden túsinik xati talap etiliwi shárt. Xızmetkerdiń túsinik xati beriwden moyin tawlawi jumıs beriwshi onı jetkizilgen ziyan ushın materiallıq juwapkershilikke tartıwına tosqinliq ete almaydı. Xızmetker barlıq tekseriw materialları menen tanısıw huqıqına iye.
Jumıs beriwshige jetkizilgen ziyan muǵdarı haqıyqıy ziyanlaniw boyınsha buxgalteriya esabı maǵlıwmatları tiykarında belgilenedi.
Jumıs beriwshınıń tiykarǵı fondlarg’a (qurallarǵa ) tiyisli mal – múlkine jetkizilgen ziyan muǵdarı materiallıq qımbatbahalıqlardıń balans bahasinan (tán bahasınan ) tozıw bahasin belgilengen normalar boyınsha qisqartirip taslaǵan halda esaplab shiǵarıladı.
Jumıs beriwshınıń tiykarǵı qurallarǵa tiyisli mal – múlki talan – taraj etilgen, kemislik bolǵan, qastan joq etilgen yamasa qastan buzılǵan táǵdirde, sonıń menen birge basqa jaǵdaylarda ziyan muǵdarı wa’killikli organ tárepinen ıs kórilgen kúni sol orında ámelde bolǵan bazar bahaları boyınsha esaplanadı.
Mal – múlktiń hám basqa qımbatbahalıqlardıń ayırım túrlerin talan – taraj etiw, kemislik yamasa joq qılıw menen jumıs beriwshige jetkizilgen ziyanniń haqıyqıy muǵdarı onıń nominal muǵdarınan asıp ketken jaǵdaylarda bunday ziyan muǵdarın anıqlawdıń, sonday-aq eselew jolı menen esaplap shıǵıwdıń ayriqsha tártibi nızam hújjetlerinde belgilep qoyılıwı múmkin.
Jumıs beriwshige ziyan jetkiziwde ayıplı bolǵan xızmetker onı qálegen túrde bir bo’legin yamasa tolıq tólewge haqılı.
Ziyandi qálegen túrde tólew Miynet Kodeksinde názerde tutılǵan sheńberde ámelge asıriladı. Xızmetker hám jumıs beretuǵınnıń kelisimine ko’re ziyandi tólew múddeti keshiktirip qaplaniwi mu’nkin. Bunday halda xızmetker jumıs beriwshige tólew múddetlerin anıq kórsetip ziyandi qaplaw haqqında jazba minnetleme ju’klewdi. Eger ziyandi qálegen túrde tólew haqqında jazba minnetleme bergen xızmetker miynetke tiyisli munasábetlerdi biykar qilsa hám ziyandi tólewden moyin tawlasa, qarızdıń uzilmey qalǵan bólegi notarial keńselerdiń orinlaw hújjetleri tiykarında o’ndiriledi.
Jumıs beriwshinin’ razılıǵı menen xızmetker jetkizilgen ziyandi qaplaw ushın oǵan bahası teń mal – múlik beriwi yamasa buzılǵan mal – mulkdi dúzetip beriwi múmkin. Ortasha aylıq mıynet haqınan artıq bolmaǵan muǵdarda jetkizilgen ziyan muǵdarı ayıplı xızmetkerden jumıs beriwshinin’ buyrıg’ına muwapıq o’ndiriledi. Buyrıq ziyan jetkizilgenligi anıqlanǵan kúnnen baslap bir ay ishinde shıǵarılıwı múmkin.Jetkizilgen ziyanniń xızmetkerden o’ndiriliwi kerek bolǵan muǵdarı onıń ortasha aylıq mıynet haqınan asıp ketse yamasa ziyan anıqlanǵan kúnnen keyin bir aylıq múddet ótken bolsa, ziyan sud tártibinde o’ndiriledi.
Kárxana basshısınan jetkizilgen ziyandi o’ndirip alıw sud tártibinde ámelge asıriladı. Jumıs beriwshinin’ mal – múlkine jetkizilgen ziyandi o’ndiriw haqqındaǵı qarar ústinen sudqa shaǵım etiliwi múmkin.
Sud aybnin’ dárejesi hám formasın, anıq jaǵdaylardı hám xızmetkerdiń materiallıq jaǵdayın esapqa alıp o’ndiriletug’in ziyan muǵdarın kemeytiwi múmkin.
Sud o’ndiriletug’in ziyan muǵdarın kemeytiw haqqındaǵı kelisim pitimin tastıyıqlawǵa haqılı bolıp tabıladı.
Xızmetkerden o’ndiriletug’in ziyanniń muǵdarın, eger ziyan g’a’rezli maqsetler menen ámelge asırılǵan jınayat nátiyjesinde jetkizilgen bolsa, kemeytiwge jol qoyılmaydı.