Referat fakultet: kompyuter injeneringi Fan: Elektronika va sxemalar Mavzu

3. Kommutatsiya qonunlari va boshlang‘ich shartlar 
Yuqorida bayon etilgan elektr yoki magnit maydonining energiyasi o‘z 
qiymatini sakrab o‘zgartira olmasligi to‘g‘risidagi mulohazalar induktivlikdagi 
ilashish oqimining va sig‘imdagi elektr zaryadning uzluksizlik prinsipini 
ifodalaydi kommutatsiya qonunlari deb ataladi. Ilashish magnit oqimining sakrab o‘zgara olmasligi 
tenglik bajarilmasligidan kelib chiqadi, chunki aks holda induktivlikda cheksiz katta kuchlanish paydo bo‘lishi lozim edi, bu esa fizik ma'noga ega emas. Bu prinsip 
asosida kommutatsiyaning birinchi qonuni quyidagicha ta'riflanadi: 
Tarkibida induktiv g‘altak bo‘lgan har qanday shoxobchada tok va 
magnit oqimi kommutatsiya paytida undan bevosita oldingi qiymatlarini 
saqlaydi va kommutatsiyadan keyin ana shu qiymatlaridan boshlab o‘zgaradi 
yoki boshqacha aytganda induktivlikdagi tok va magnit oqimi o‘z qiymatini 
sakrab o‘zgartira olmaydi. Bu qonun matematik jihatdan quyidagicha 
yoziladi: bu yerda 
- mos ravishda induktivlikdagi tok va magnit 
oqimining kommutatsiyadan oldingi va kommutatsiya paytidagi qiymatlari. 
Xuddi shu kabi elektr zaryadining sakrab o‘zgara olmasligi
tenglik bajarilmasligidan kelib chiqadi, chunki aks holda kondensatordan 
cheksiz katta tok o‘tishi lozim edi, bu esa fizik ma'noga ega emas. Bu 
prinsipdan kommutatsiyaning quyidagi ikkinchi qonuni kelib chiqadi: 
Kondensatorli har qanday shoxobchada kuchlanish va zaryad 
kommutatsiya paytida undan bevosita oldingi qiymatlarini saqlaydi va 
kommutatsiyadan keyin ana shu qiymatlaridan boshlab o‘zgaradi yoki 
boshqacha aytganda sig‘imdagi kuchlanish va zaryad kommutatsiya paytida 
o‘z qiymatini sakrab o‘zgartira olmaydi: bu yerda 
- kondensatordagi kuchlanish va 
zaryadning mos ravishda kommutatsiyadan avvalgi va kommutatsiya 
paytidagi qiymatlari. Shuning bilan birga qayd etib o‘tish lozimki, ideal 
parametrli zanjirlarda qarshilik va sig‘imdagi toklar, qarshilik va 
induktivlikdagi kuchlanishlar qiymatlari sakrab o‘zgarishi mumkin. 
Kattalik (i, u, e, B, Ф va h.k.) lar va ular hosilalarining kommutatsiya 
paytidagi qiymatlari ularning boshlang‘ich qiymatlari yoki 
boshlang‘ich shartlari deb ataladi. 
Agar bevosita kommutatsiyadan (o‘tkinchi jarayon boshlanishidan) avval 
va 
(nol boshlang‘ich shartlar) bo‘lsa, u holda 

kommutatsiyadan keyingi boshlang‘ich paytda induktivlik uzuq shoxobchaga, 

sig‘im esa qisqa tutashgan shoxobchaga teng kuchli bo‘ladi. Agar 
kommutatsiyadan avval 
va (nol bo‘lmagan 
boshlang‘ich shartlar) bo‘lsa, u holda 
paytda induktivlik 
tok manbayiga, sig‘im esa 
EYK manbayiga teng kuchli bo‘ladi. 
Bog‘liq bo‘lmagan boshlang‘ich shartlar kommutatsiya momentiga qadar 

zanjirda to‘plangan elektr va magnit maydonlari energiyalarini xarakterlaydi 
va o‘tkinchi jarayonlarni hisoblash uchun ularni albatta inobatga olish lozim 
bo‘ladi. 
Shoxobchalangan elektr zanjirlaridagi o‘tkinchi jarayonlarni hisoblashda 
bog‘liq bo‘lmagan boshlang‘ich shartlardan tashqari bog‘liq boshlang‘ich 
shartlardan foydalaniladi. Bu shartlarga tok, kuchlanish va ular hosilalarining 
paytdagi qiymatlari kiradi.