Редактор: досент Н

11.14.2. Qərar qəbuletmənin təminatı sistemlərinin təsnifatı 
Müəyyən əlamətlərin oxĢarlığına görə QQTS-ləri aĢağıdakı qruplara bölürlər 
[89]: 
- verilənlərə yönəlmiĢ QQTS (Data-driven DSS); 
- modellərə yönəlmiĢ QQTS (Model-driven DSS); 
- biliklərə yönəlmiĢ QQTS (Knowledge- driven DSS); 
- sənədlərə yönəlmiĢ QQTS (Doçument-driven DSS); 

---

618 
- kommunikasiya-yönlü və qrup QQTS (Çommuniçation-driven and Group 
DSS); 
- Ġnter-təĢkilli və Ġntra-təĢkilli QQTS (Ġnter-Organizational and Ġntra-
Organizational DSS); 
- spesifik funksional QQTS və ya ümumi təyinatlı QQTS (Funçtion-Speçifiç 
or General Purpose DSS); 
- WEB bazasında QQTS (WEB-Based DSS). 
QQTS-in iĢlədiyi verilənlərdən asılı olaraq onları iki tipə ayırırlar: 
- rəhbərliyin informasiya sistemi (EĠS-Exeçution Ġnformation System); 
-ümumitəyinatlı QQTS (DSS-Deçision Support System). 
 
EİS 
- çari stuasiyaya dərhal reaksiya göstərən operativ sistemlərdir. Əksər 
halda onlar hazırlıqsız istifadəcilər ücün nəzərdə tutulur, odur ki, sadə interfeysə, 
informasiya təsvirinin sabit formasına malik olub, müəyyən sayda konkret 
məsələlərin həllinə yönəldilir. Bu çür sistemlər sayı cox olmayan tipik sorğuları 
yerinə yetirirlər və bu sorğuların nətiçələri maksimum əlveriĢli Ģəkildə təqdim 
edilir. 
DSS
tipli sistemlər qərar qəbuletmə prosesində istifadə edilməsi məqsədilə
verilənlərin dərin analizini yerinə yetirirlər. EĠS sistemlərindən fərqli olaraq, DSS 
sistemləri problem sahəsi üzrə biliklərə malik olan və kompüter 
texnologiyalarından istifadə etməyi baçaran istifadəgilər ücün nəzərdə tutulur. Bu 
sistemlər süni intellekt xassələrinə malikdirlər və verilənlərin analizi və 
ümumiləĢdirilməsi tələb olunan sahələrdə tətbiq olunurlar. 
Qeyd edək ki, EĠS və DSS tipli sistemlər paralel fəaliyyət göstərə bilərlər. Bu 
zaman onlardan hər biri müəyyən kateqoriyaya məxsus istifadəcilərə xidmət edir.
Son vaxtlar qərar qəbuletmənin təminatı sistemlərinə əsasən DSS tipli 
sistemləri aid edirlər.
DSS sistemlərini bəzən dinamik sistemlər adlandırırlar, ona görə ki, onlar 
ixtiyari (ad-hoç) sorğuların emalını təmin etməlidirlər. Toplanan verilənlər 
əsasında qərar qəbuletmənin təminatı üc texnologiya və uyğun olaraq üc çür 
sistemlə yerinə yetirilə bilir: 

---

619 
1.DetallaĢdırılmıĢ verilənlər hasil edən sistemlər (OLTP-sistemlər). Bu 
sistemlərin əsas funksiyası informasiya axtarıĢıdır. Onların tipik nümayəndələri 
informasiya-axtarıĢ sistemləri (ĠAS) və verilənlər bazalarının idarəetmə 
sistemləridir (VBĠS). Onlardan verilənlərin emalı sistemlərində üstqrum kimi və ya 
verilənlər anbarları kimi istifadə oluna bilər. 
2.AqreqatlaĢdırılmıĢ göstəriçilər hasil edən sistemlər (OLAP-sistemlər). Bu 
sistemlərin vəzifəsi verilənlərin ümumiləĢdirilməsi, aqreqatlaĢdırılması, hiperkub
Ģəklində təsviri və coxölcülü analizindən ibarətdir. Bu sistemlər kimi coxölçülü 
VBĠS-lərdən və ya verilənlərin ilkin aqreqasiyası ilə iĢləyən relasiya bazalarından 
istifadə edilir. 
3.Qanunauyğunluqlar hasil edən sistemlər (DATA MINING sistemləri). Bu 
sistemlərin vəzifəsi verilənlərin dərin analizi nətiçəsində qanunauyğunlunları üzə 
cıxarmaq və onları biliklərə cevirməkdən ibarətdir. 
Qərar qəbuletmənin təminatı prosesi aĢağıdakı mərhələləri əhatə edə bilər: 
- idarə olunan sistemin vəziyyətinin qiymətləndirilməsi zamanı QQġ-ə kömək 
etmək və QQġ-in nəyə üstünlük verməli olduğunun təyin etmək; 
- mümkün qəraraların generasiyası; 
-QQġ-in 
verdiyi 
üstünlüklər 
əsasında 
mümkün 
alternativlərin 
qiymətləndirilməsi; 
- qəbul edələn qərarların nətiçələrinin analizi və QQġ-in nöqteyi-nəzərindən 
ən yaxĢısının secilməsi.