Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИЎ
82
o‘qitish orqali dars samaradorligiga erishish uchun maqsadga muvofiq uslubiy usullarni 
tanlashning asosiy mezonlarini belgilash zaruratini keltirib chiqaradi. Chunki, ayrim 
sharoitlar uchun muvaffaqiyatli, samarali bo‘lgan narsa boshqa sharoitlar, boshqa mavzular 
uchun nomaqbul bo‘lib chiqishi mumkin. Optimal uyushtirishning muhim uslubiy asosi 
xaqiqatni aniqligi, doimo aniq sharoitlarni hisobga olishning zarurligi to‘g‘risidagi dialektik 
qoidadir. Bunday tarbiyaning har qanday sharoitlari uchun yaroqli maxsus uslub, vosita 
yoki shaklni topish mumkin emasligi, har bir aniq holatda mavjud sharoitlarni baholash va 
o‘qitish jarayonida aynan mazkur vaziyat uchun eng maqbul variantni tanlashning zarurligi 
to‘g‘risidagi xulosa kelib chiqadi. 
O‘qituvchi tarix fanlarining uzviyligini o‘rnatish yuzasidan u yoki bu usullarni 
tanlashda ko‘pgina bog‘lanish holatlarini hisobga olishi lozim bo‘ladi. Chunki, didaktikada 
o‘quv jarayonining barcha tarkibiy qismlari o‘zaro qonuniy bog‘langanligi aniqlangan[8]. 
Dastavval, darslarda asosiy maqsad va hal etilishi lozim bo‘lgan aniq vazifalar aniqlanadi. 
Ular esa belgilangan vazifalarga erishishning yaroqli bo‘lgan umumiy tarzdagi bir guruh 
usullarini yuzaga keltiradi. So‘ngra bilish jarayonini maqbul tarzda amalga oshirish 
imkonini beruvchi maqsadga muvofiq optimal yo‘llarini tanlash zarur bo‘ladi. 
Psixologik-pedagogik adabiyotlarda o‘qitish uslublarini tanlashga ta’sir ko‘rsatuvchi 
bir qancha sabab va omillar aniqlangan. Shu bilan birga ilmiy-tadqiqot natijalari tarixni 
kurslararo aloqadorlikda o‘rganish uchun optimal uslublarni tanlashning quyidagilar bilan 
aniqlash muhimligini ko‘rsatish imkonini beradi: 
ta’lim jarayonida amal qiladigan qonuniyatlar va undan kelib chiqadigan ilmiy-
pedagogik tamoyillar bilan; 
tarix fanining mazmuni va uslublari bilan umumiy va xususiy holda (umumiy va 
xususiy pedagogikaga asosan); 
o‘qitishning maqsad va vazifalari bilan; 
DTS va u asosidagi o‘quv-uslubiy majmualar mazmuni va xarakteridan, o‘qitishga 
ajratilgan vaqtdan kelib chiqqan holda; 
o‘quvchilarning o‘quv imkoniyatlari (sinf jamoasining xususiyatlari, yoshi, psixologik-
fiziologik, ta’lim-tarbiyaviy jihatdan tayyorgarlik darajasi va imkoniyatlari) asosida; 
o‘qituvchilarning imkoniyatlariga (nazariy va amaliy tayyorgarliklari darajasi, ma’lum 
uslub, vositalarni qo‘llash qobiliyatlari, eng maqbul variant tanlash mahoratlari, qiziqish va 
ishtiyoqlari, muloqot madaniyati, shaxsiy sifatlari va h.k.) ko‘ra. 
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, tarix ta’limida pedagogikaning 
umumiy qonuniyatlari va tamoyillari asosida kurslararo uzviylikni ta’minlash orqali ta’lim 
samaradorligiga erishish mumkin. O‘qituvchilarni dars jarayonida kurslararo aloqalarni 
amalga oshirishga tayyorlashda fan uslub birlashmalariga aniq yo‘nalish berib, ularning 
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga yo‘naltirish lozim[9]. Jumladan, o‘qituvchi va 
o‘quvchilarning kurslararo aloqalardan foydalanishlariga omil bo‘ladigan sharoit yaratuvchi 
hamkorlikdagi uslubiy tavsiyalar va tadbirlar tizimini tashkil qilish mumkin: 
o‘qituvchilarning tarix kurslari bo‘yicha DTS va barcha o‘quv uslubiy majmualar 
mazmunini chuqur o‘rganib, undagi kurslararo bog‘lanish imkoniyatlarini aniqlangan holda 
tavqimiy mavzuiy rejada ularni aks ettirishi; 
o‘quvchilarning fanlar bo‘yicha umumiy o‘quv ko‘nikmalarini rivojlantirish yuzasidan 
o‘qituvchilar faoliyatini muvofiqlashtirish orqali o‘quv materiallarini o‘tish muddati, 
harakteri, uni tushuntirish va mustahkamlash uslubiga amal qilgan holda yagona talablar 
tizimi asosida o‘quv faoliyatini yurgizish; 
o‘quvchilarning oldin o‘zlashtirilgan bilimlarini eslatishga o‘rgatish; 
tarixiy bilimlarning turli manbalaridan olgan bilimlarini umumlashtirgan holda 

---