Realizm hám kritikalıq realizm ádebiyatı

"Evgeniya Grande". Balzaktıń qızǵanısh pul jıynaw, baylıq toplaw keseline ushraǵan adamlar haqqındaǵı úlken ekinshi shıǵarması Evgeniya Grande romanı 1833-jılı jazıladı. Grande Somyur qalasınıń iri sawdageri ol bazarda zatlardıń qashan arzan bolatuǵının qashan qımbatlaytuǵının jaqsı biledi.
Júdá zıqna, sók sanar, páskesh bolıwına qaramastan pulı kóp bolǵanlıǵı sebepli hámme oǵan qoshamet qıladı. Onıń páskeshligi sonshelli hátte óziniń tuwısqan inisine de isleri júrispey atırǵan waqıtta járdem bergisi kelmeydi. Qıyınshılıqta qalǵan inisi ózin-ózi óltiriwge májbúr boladı. Grande zıqnalıq etip Parijden kelgen SHarlǵada ózin júdá kambaǵal etip kórsetedi. Qaytama Grande xanım menen qızı Evgeiya jıyǵan pulların SHarlge beredi. SHarl bul pullar menen sawda-satıq islep baylıq arttırǵannan soń bergen pullardıń esesine Evgeniyaǵa úyleniwi lazım edi. Bunı esitken Grande hayalı menen qızına azap beredi. Azapqa shıdamaǵan hayalı ólimge muptala boladı. Al Grandeniń ózi tósekte awırıp jatıp qaladı hám qızın shaqırıp altınlardı jaqsılap saqla esabın ol dúnyada alaman dep ólip ketedi. Sawdaǵa aralasıp bayıp ketkennen keyin, SHalde ózgeredi, tipik xasis burjua kisige aylanadı. Parijge qaytıp kelgennen keyin bay hayalǵa úylenedi. Eger Gobsek penen Grande obrazları oqıwshı kózi menen bastan-ayaq burjua wákili bolıp suwretlense, al SHarl ápiwayı jigitten áste-aqırın burjuaziyanıń jırtqısh, julǵısh, wakiline aylanadı.
"Gorio ata". Insan komediyasınıń dóretpelerinen biri bolǵan Gorio ata romanı (1834) atalar hám balalar ortasındaǵı múnásebet máselelerine baǵıshlanadı. Jazıwshınıń bul dóretpelerinde onıń epopiyasında ushıraytuǵın obrazlardıń bir neshesi qatnasadı. Gorio ata mayda burjua muhitidan shıqqan. Ol uzaq jıllar makaron fabrikasın basqarǵan, úlken baylıq arttırǵan. Onıń hayalı ólip eki qızı qalǵan. Gorio ata qızları Anastazi hám Delfinanı atalıq mexri menen jaqsı koredi hám olardan pulların ayamaydı. Biraq ata menen xoshlasıwǵa qızları hám kúyew balaları kelmedi.Gorio ata romanı qaharmannıń ómiri keskin waqiyalarǵa bay edi. Gorio ata ólimi aldında óz qızlarınan waz keshti. Rastinyak romanında barlıq waqiyalardıń janlı guwası. Hayallar járdeminde áste aqırınlıq penen burjua hayati paǵanasınan kóterile baslaydı. Álbette onıń joqarı kóteriliwi onnan insanıy pazıyletlerdiń joǵalıp barıwı buzıqlıq, ekijúzlemelik, burjua sharayatına maslasıp baradı. Rastinyak Gorio atanıń qábiri ústinde turıp, kim kimdi degen xitobı, onıń burjua Parij nızamlalın ózine sińdirip alıp atırǵanın, bul nızam usı jámiyettiń ózine qaratılıp ol óz ómir paǵanalarınan kóterilip atırǵanınan dárek beredi.
Balzaktıń Arsdan shıqqan deputat atlı dóretpesinde Rastinyak burjua jámiyetiniń ministeri dárejesine kóteriledi.
Rastinyakqa uqsaǵan adamlar burjuaziyanıń jırtqısh nızamlarına júdá puxta ózlestiredi. Al, Votren nasiyhatlardı qulaqqa almasada, óz qálewine qarsı jigitlik ar-namısın jerge urıp Delfinanıń arqasında kún kóredi baylıq arttıradı. Dúnyada pul birinshi orında turadı. Usını bilgen Rastinyak, bul dúnyada jeńiske erisiw gilti Votren siyaqlı jinayatshılardıń qolında ekenligine isenedi. Usı haqıyqatqa boysınǵanı ushın ol joqarı lawazımǵa kóteriledi. Ol Franciya peri, ministeri dárejesine kóteriledi.
Sawırı teriniń tilsimi. Balzaktıń filosofiyalıq Sawırı teriniń tilsimi romanı burjua dúnyasınıń jawız nızamları haqqında fantastik tárizde gúrriń etiledi.
Bul romanda jas jigit táǵdirine baǵıshlanǵan. SHıǵarma qahramanı Rafael de Valintin talantlı shayır hám alım ol keshe-kúndiz óz ilimiy jumısı ústinde bas qatıradı. Rafael óz qábileti menen pútkil Parijge tanılmaqshı, abıray arttırmaqshı boladı. Biraq onıń jumısları júrispeydi. Súygen hayalı onıń muxabbatın mán etedi.
Túskinlikke túsken Rafael ózin Sena daryasına taslap óltirmekshi boladı. Biraq bul iste irkilip, nadır buyımlar saqlawshı shal antikvardıń dúkanına kirip tamasha qıladı. Antikvar shal Rafaelǵa sırlı saǵrı terisin beredi. Bul teriniń sırı sonda, onı alǵan kisiniń barlıq tilekleri ámelge asadı. Sonıń menen birge teriniń kólemide qısqarıp baradı. Ol qısqarıp tamamlanıwı menen teri iyesiniń ómiri de tawsılıp, óledi. Rafael qolına alǵan shıǵıs ápsanalarında ushıraytuǵın teride mınaday sózler tilsim kibi oyıp jazılǵan.
Meniń iyem hámme nársege iye boldı, biraq onıń janına men iye bolaman. Qudaydıń tilegi usı. Tilegińdi tile hámmesi bolǵay. Biraq tilegińdi turmısıńa masla. Janıń mende. Hár bir tilegińdi ómiriń kúnleri kemeygeni sıyaqlı men hám kemeyemen.
Qaharman waqıtsha bolsa da ómirin sozıw maqsetinde bul shártke ırazı boladı. Rafael terini qolǵa alıwı menen isleri júrisip ketedi.Biraq ómiri tragediya menen pitedi.