Realizm hám kritikalıq realizm ádebiyatı

Prosper Merime (1803-1870)
Francuz realizm ádebiyatında kózge kóringen dóretiwshi tulǵalarınıń biri Merime Parijde suwretshi semyasında tuwılǵan. Merime de Stendal sıyaqlı XVIII ásir filosoflarınıń dóretpelerin súyip oqıǵan. Sorbonn universitetiniń huqıq fakultetin tamamladı. Ol 1834 jıldan baslap, jigirma jıl dawamında Franciya tariyxıy estelikleri inspektorı lawazımında isledi. Bul onıń dóretiwshilik jumıslarında keń imkaniyat jaratıp berdi. Merime 1825 jılı Klara Gasul teatri atı menen atalǵan pesalar toplamın baspadan shıǵardı. Bul toplamda tiykarınan din, shirkew hám ruwxaniylerdiń jerkenishli bet perdesin áshkaralap suwretleydi. Jazıwshı 1827-jılı óziniń Gusli degen at penen baspadan shıǵaradı. Slaviyan xalıqları awızeki dóretpeleri dástúrinde jazılǵan bul toplamda xalıq arasında júrgen balladalarda xalıq awızeki dóretiwshiligine bolǵan úlken húrmet sezilip turadı. Merime dóretpeleriniń bir neshesin A.S.Pushkin rus tiline A.Mickevich polyak tiline awdarma jasaǵan.
Jakeriya XIX ásirdiń birinshi shereginde Francuz ádebiyatında tariyxıy temada drama hám romanlar payda bola baslaydı. Merimeniń Jakeriya draması 1826-jılı jazılıp bul tariyxıy dóretpe bolıp esaplanılıp XIV ásirdegi diyxanlar qozǵalısın sáwlelendiredi. Merime orta ásirdegi diyxanlar menen feodallar arasındaǵı urıstıń nızamlı ekenin tásirli suwretleydi. SHıǵarmada xalıq qozǵalańı realistlik kóz qarasta sáwlelenedi. Pesada jarlılıq janına tiyip sabır kesesi tolǵan diyqanlar, ekinshi tamannan feodallar, qalanıń bay adamları, ónermentler, manaxlar hám de qaraqshılar toparı qatnasadı. Diyqanlardan Reno, Simon, kóterlis baslıǵı monax Jan bárshe ezilgen huqıqları ayaq astı etilgen adamlar atınan háreket etse baron d Apremon onıń ulı Konrad qızı Izabella hámeldar Sivard hám basqalar húkimran lager wákilleri sıpatında qatnasadı.
Diyqanlar háreketi jeńiliske ushraǵan bolsada jazıwshı onıń úlken kúsh ekenin suwretleydi. Franciya tariyxında 1358-jılǵı qozǵalań ayawsız bastırılǵan edi. Sebebi diyqanlardıń anıq programması joq edi. Merime bas kótergen xalıq qozǵalańshılarına tilekles boladı biraq olardıń jeńiske erisetuǵınına isenbeydi. Diyqanlar óz baslıǵı monax Jandı óltiredi Merimeniń pesemizimi usında sezilip turadı. Lekin bul gúrestegi bir-birine qarama-qarsı kúshler ortasındaǵı konflikt shıǵarmanıń ruwxın kóterip turadı. Drama zalım dvoriyan feodallardıń jırtqıshlıǵın hám óz basımshılıǵına qarsı xalıqtıń qáhárin, ǵázebin, jek kóriwshiligin súwretleydi.