R. RAJABOV
\
davrning kirish fazasi deb qaradilar. XJX asrlar o ‘rtalariga kelib insoniyat
tarixida Qadim gi sharq sivilizatsiyalari mustaqil bir uzoq davom etgan
mustaqil davr ekani yaqqol k o ‘rindi. Shu sababli u keyingi qadimgi davr-
dan ajratilib Qadim gi sharq davri deb ataldi. Lekin avvalgi uch davrga
boMinish o ‘rta asrlar va yangi davrlarga qadimgi (antik) davr qadimgi
sharq va antik davri o ‘z ichiga olgan yaxlit bir davr deb qaraldi. Rus ilmiy
tilida antik so ‘zi faqat yunon-rim qadim iyatini bildirib, g ‘arbiy Yevro
pa tarixchilarda kengroq m a’noni bildirar edi. Shu sababli insoniyatning
yaxlit qadimgi sivilizatsiyasini emas, faqat uni bir qismi boMgan yu
non-rim davrini ta'kidlam oqchi boMganda «antik» so ‘zi oldiga «klassik»
(m um toz) so‘zi q o ‘shiladi.
Temir asri sivilizatsiyasi insoniyatning kelajak hayoti uchun m a’na
viy, ijtim oiy-iqtisodiy poydevorining asosiy unsurlari yuzaga kelgan
davr ko‘p xillikda tashkil qilgan unsurlari bilan jam iyatning genotipini
shakllantirgan uning g o ‘zal yoshligi edi. Temir davri sivilizatsiyasining
xronologik chegaralari er. a w . VIII asrdan V asr o ‘rtalarigacha 12 asr
dan k o ‘proq. Bu sivilizatsiyaning tarixida bir necha lokal sivilizatsiyalar
aniq ajralib turadi: Yunon (qadim gi A finaning gullab-yashnash davri -
er. a w . VI ning ikkinchi yarmi er. avv. V asr) va Rim (gullab-yashnash
davri - er. a w . II asr eram izning I asri). Sharq va g ‘arbning hayotbaxsh
m a’naviy-m adaniy boyligini o ‘zlashtirgan Ellin (er. a w . 330-yildan era
mizning 220-yillarigacha) madaniyati, Qadimgi Hindiston, Xitoy, 0 ‘rta
Osiyo lokal sivilizatsiyalari o ‘z episentrlari bilan mustaqil harakat qildi.
Insoniyat tarixiy taraqqiyotida bu sivilizatsiyalam ing asosiy yutuqlari,
uning tarixiy merosi nimalarni tashkil qiladi?
1.
Asosiy yutuq inson dahosi ilk bor o ‘zini barcha g o ‘zalligida na-
m oyon qildi. Fan, san’at, m ifologiyaning yuksalishi inson dahosi, uning
erkinligi, kuch-qudrati nam oyon boMdi. Insonning faol maqsadli faoliyati
natijasida tem ir qurollardan foydalanish keng tarqaldi. Turli xil hunarlar
paydo boMdi. Inson o ‘zini hayotini yaxshilash, xavfsizligini tam inlash-
ning yangi ufqlarini ochdi. Bu bir qism fuqarolar siyosat, fan-m adaniyat
bilan shug‘ullanishiga iqtisodiy shart-sharoit yaratildi. Insonning qobil-
yati rivojlandi, u o ‘zligini anglashga urindi.
0 ‘sha davm ing eng katta yutugM abstrakt fanlarning ilk tizimi falsafa,
astronomiya, m atem atika, mexanika, tibbiyot, tarix, huquq va iqtisodi-
yot fanlarining tugMlishiga sabab boMdi. Faylasuflar m aktablari, Platon
akademiyasi, Arastu litseyi, Iskandariya muzeyi yuzaga keldi. Yosh av-
Do'stlaringiz bilan baham: