Jahon sivilizatsiyalari tarixi
joylashgan R avza o ro lid aN il daryosi ichida qurilgan qadim gi gidrom etr
- daryo oqim i (sathini oMchagich) «M iqyos al-Nil» inshooti v a uning da-
rajasi qayta tiklandi. Ahm ad F arg‘oniy tarixda birinchilardan bo‘lib yer-
ning dum aloqligini isbotlab bergan olimdir.
B izgachaA .F arg‘oniyning 8 asari saqlanib qolgan. U lar orasida uning
«Sam oviy harakatlar va um um iy ilmi nujum» kitobi ham bordir. Bu ki-
tob XII asrdayoq lotin tiliga tarjim a qilinib, nafaqat m usulmon sharqida,
balki Ispaniya orqali Yevropa m am lakatlaridagi astronom iya ilm ining ri-
vojini boshlab berdi. Shundan so ‘ng, A hm ad F arg‘oniy nomi lotinlashti-
rilib, «Alfraganus» shaklida g ‘arbda shuhrat topdi. Uning «A stonom iya
asoslari» nom li kitobi bir necha asrlar davom ida Yevropa universitetlari-
da astronom iya fani b o ‘yicha asosiy darslik sifatida foydalanildi.2
D avm ing u lu g ‘ m utafakkirlaridan biri A bu Ali ibn Sino 980-1037-yil-
larda yashab ijod qildi. M a’lum otlarga k o ‘ra, ibn Sino 400 tacha asar
yozgan, «Tib qonunlari» va «Kitob ash-shifo» olimning eng yirik asar-
laridandir. Bu asarlarda astronom iya, geologiya, fizika, adabiyot, falsafa,
biologiya va geografiyaga oid o ‘z zam onasiga yarasha ilg‘or v a ilmiy
m ulohazalar mavjud. Ibn Sino hozirgi zamon geologiya, geografiya, geo-
m orfologiya, m etrologiya v a iqlim shunoslik fanlarida qoMlanilayotgan
bir qator qonuniyat va tushunchalami yaratishga muvaffaq bo‘lgan. Tabiiy
sharoitda turli unsurlam ing inson salom atligiga ta ’sirini to ‘g ‘ri baholay
olgan. O lim ga ehtirom sifatida dunyoning turli m am lakatlarida, jum la-
dan, B elgiyaning Kortreyk shahrida haykal o ‘rnatilgan. U ning tibbiyo-
tga doir asarlarida kasalliklam ing kelib chiqish sabablari va m anbalari,
diagnostika, m uolaja usullari, dorivor o ‘sim liklar v a dori-darm onlarning
xususiyatlari, parxez, inson salomatligi uchun jism oniy tarbiyaning aha-
miyati kabi tabobatning k o ‘pgina g ‘oyat m uhim m asalalariga e ’tibor be-
rilgan. U ning «Al-qonun fit-tib» asari XII asrdayoq lotinchaga tarjim a
qilinib, to XVII asrgacha Yevropa tabobatida asosiy qo‘llanm a sifatida
foydalanilgan. O lrta asm ing buyuk allomasi sharqda «Shayx ur-rais»,
g ‘arbda esa «Avitsenna» nom lari bilan shuhrat topdi. Ibn Sinoning 5
jilddan iborat «Al-qonun» (Tib qonunlari) kitobi jahon tibbiyotining no
yob xazinasi hisoblanadi. Shu bilan birga, u nafaqat qom usiy olim, ayni
chog‘da iste’dodli adib hamdir. «Qush risolasi», «Salom on v a Absol»,
«Yusuf qissasi» singari asarlari buning yaqqol isbotidir.
Do'stlaringiz bilan baham: