Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Raqamli 
banking
" 
tizimijarayonlarningyuqoridarajadaavtomatlashuvi, 
xizmatlarningveb-
saytlargaasoslanishi, 
institutlararobankmahsulotlariniyetkazibberishnita’minlovchidasturiyinterfeysilov
alarining 
(
ARO
) 
foydalanilishi, 
mijozlargamoliyaviyaxborotgakompyuter, 
mobiltelefonvabankomatlarorqalibog‘lanishimkoniyatiningmavjudligikabilargaas
oslanadi
4
.Endi raqamli iqtisodiyot sharoitlarida O’zbekiston Respublikasi bank 
tizimini, ya’ni, raqamli banking muammolarini va uni rivojlantirish yo’l-
yo’riqlarini ham biroz ko’rib chiqishga harakat qilamiz. Avvalo shuni ta’kidlash 
lozimki, "
raqamli bank
" xizmatio‘zigaxosbirqatorxususiyatlargaegadir. Ular, 
jumladan, respublika bank tizimi uchun quyidagilardan iboratdir: 

hozirgi paytda pul massasi aylanmasining ustuvor shakli naqdsiz bo‘lib, 
tizim samaradorligini oshirish uchun mijoz bilan masofaviy elektron aloqaga 
kirishishni maksimallashtirishni nazarda tutadi; 

autentifikatsiya usullaridan fizik,elektron, parollashgan biometrik hamda 
kombinatsiyalashgan usullardan foydalanilib, bank xizmatlari xavfsizligini 
ta’minlash usullarini modernizatsiya qilishni maqsad qiladi; 

mamlakat doirasida internet orqali markazlashgan ma’lumotlar markazi "
big 
data
" imkoniyatlari yordamida raqamli axborot tizimi arxitekturasini tuzish va 
u orqali ma’lumotlarni boshqarishni maqbullashtirish rejalashtirilayapti; 

bank avtomatlashtirish bo‘limlarining paydo bo‘lishi va kengayishi, boshqa 
bo‘limlarga bo’lgan ish yuklamasining kamayishi natijasida bank xizmatlarini 
va bank faoliyatini avtomatlashuvning ahamiyati oshishi; 

---

152 

bankning mijozlar bilan o‘zaro aloqasida ijtimoiy media, web-dasturlar va 
videoaloqa uskunalaridan keng foydalanish ko’zda tutilishi kabilardir. 
Yuqoridagilardan 
kelib 
chiqib,xulosao‘rnida 
shuni 
aytish 
mumkinki, 
mamlakatimiz 
bank 
sektori 
resurs 
bazasi 
kengayib 
borayotganiga, 
respublikamizda 
"
raqamli 
banklar
" 
faoliyatini 
rivojlantirishga 
astoydil 
kirishilganligiga qaramasdan,yalpi ichki mahsulotga nisbatan bank aktivlari 
ulushlari anchagina kamligicha qolmoqda. Shuningdek, respublikamiz bank 
tizimida davlat ta’sirining yuqoriligi va tijorat banklari o‘rtasida erkin raqobatning 
yetarli darajada emasligi bankxizmatlarini ko‘rsatishda raqamli innovatsion 
texnologiyalarni qo‘llash, masofadan keng ko‘lamli bank xizmatlarini ko‘rsatish, 
bank tizimini keng miqyosda "
raqamlashtirish
" faoliyatini to’la-to’kis 
rag‘batlantira olmayapti. Endilikda respublikamizda elektron hukumat tizimining 
rivojlanishi, 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarihizmat 
doirasining 
kengayishi, internettezligi va imkoniyatlarining oshishi bank sektorida internet-
banking 
xizmatlarining 
yanada 
ko’payishiga 
xizmat 
qilishi 
kutilmoqda.Respublikamiz banktizimi resurs salohiyatini oshirish va "
raqamli 
banking
"ni rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratishda quyidagi 
yo‘nalishlarda islohotlarni faollashtirish maqsadga muvofiq bo’ladi deb 
o’ylaymiz: 

respublikamiz bank sektorida asta-sekinlik bian davlatning monopolik 
ta’sirini kamaytiribborish va tijorat banklariningbozor institutlari sifatidagi 
mustaqilliginita’minlash; 

mamlakatimiz bank tizimiga xorijiy kapitalni faol jalb qilish, chet el 
banklarining turli ko’runishdagi filiallarini ochishni rag‘batlantirish; 

bank tizimida zamonaviy raqamli axborottexnologiyalarini keng qo‘llash, 
internet sifati va tezligini oshirib borish, bank infratuzilmasini yanada 
rivojlantirish; 

tijorat banklari o‘rtasida erkin raqobatni ta’minlash, nobank kredit 
tashkilotlarini rivojlantirish orqali moliya bozorida raqobat muhitini 
shakllantirish; 

---

153 

"raqamli bank" tizimini shakllantirishda muhim omil bo‘lgan zamonaviy 
bilimga ega dasturchi-moliyachi kadrlarni raqamli iqtisodiyot saaroitlarida 
ishlashga tayyorlash va qayta tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish.