Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma

Google, 
macOS, iOs, Yandex
, 
Microsoft
lar haqida, balki yordamchi servislar, 
ma’lumotlarni yig’ish va qayta ishlash bilan shug’ullanadigan kompaniyalar, big 
data va analitika bilan shug’ullanadigan kompaniyalar haqida ham ketmoqda. 
Shunday qilib, sun’iy intellektni qo’llash bo’yicha jahon miqyosida bir qancha 
yillarga davom etadigan trend hosil bo’lgan va bu sohaga investitsiya qilish 
yaqin 15-20 yillar davomida foydali bo’lib qoladi. Shuning uchun ham yaqin 
yillarda meditsina, kosmonavtika, iqtisodiyot, robotlashtirish, transport va 
boshqa soxalarda sun’iy intellektning tez sur’atlar bilan rivojlanishiga guvoh 
bo’lishimiz mumkin.
9.2. Bulutli texnologiyalar (Cloud Computing) va ulardan foydalanish 
Globallashuv jarayonlarining oxirgi qisqa davrida asosiy harakatlantiruvchi 
mexanizmlaridan biri bo‘lgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasida 
davr talabiga mos keluvchi yangi yo‘nalishdagi raqamli texnologiyalar 
yaratilmoqda. Bu texnologiyalar kompyuter tarmoqlari klassik modellaridan 

---

331 
yetarlicha darajada farq qilishi bilan birgalikda, ayrim hollarda aynan o‘xshash 
tamoyillar asosida ish yuritadi. Bulutli hisoblash texnologiyalari g‘oyasi o‘tgan 
asrning oxirlarida paydo bo‘lgan bo‘lsada, raqamli elektron aloqa vositalarining 
shiddat bilan rivojlanib borishi va elektron tizimlar foydalanuvchilarining talablari 
uzluksiz o‘sib borishi natijasida 2007-2008 yillardan boshlab ommaviylashib, 
tezkorlik bilan rivojlanish bosqichiga o‘tdi. Bulutli hisoblash (ingl. 
Cloud 
computing
) odatda, foydalanuvchiga kompyuter resurslari va quvvatini masofaviy 
internet elektron xizmati ko‘rinishida taqdim etadi. Shunday yo‘l bilan 
foydalanuvchiga “virtual” ko‘rinishdagi hisoblash resurslari taqdim etiladi va 
foydalanuvchi o‘zining masalalariga qanday kompyuter qanday qilib ishlov 
berayotganligi, xamda bu ish qanday turdagi operatsion tizim boshqaruvida amalga 
oshiralayotganligi kabi bir qancha savollarga javob ololmasligi mumkin va aslida, 
bu savollarga javob izlashning zarurati xam bo‘lmaydi. Ish yuritilishida 
o‘xshashlik va umumiylikni topgan xolda bulutli texnologiyalarni “
meynfrem
” 
texnologiyalar (
mainframe
) bilan taqqoslash mumkin. Ammo “bulut”ning 
“
meynfrem
”dan tamoyil jihatdan ajralib turuvchi farqlari mavjud, xususan, “bulut” 
hisoblash quvvatlarining nazariy jihatdan cheklanmaganligidir. Dastlab vujudga 
kelgan bo‘lgan raqamli ma’lumotlarga ishlov berish texnologiyalari orasida grid-
hisoblash birmuncha keng tarqalgan edi. Dastlabki davrda bu yo‘nalish texnik 
vosita protsessorining bo‘sh turgan resurslaridan unumli foydalanish va hisoblash 
quvvatlarini ixtiyoriy ravishda ijaraga berish tizimini rivojlantirish imkoniyati 
sifatida qaralgan edi. Grid-hisoblash xamda bulutli hisoblash arxitekturasi 
qo‘llanilayotgan tamoyillariga ko‘ra xam bir qancha o‘xshash jihatlarga ega. Shu 
bilan bir vaqtda, masofaviy hisoblash resurslaridan foydalanish uchun yetarlicha 
moslashuvchan platformaga ega bo‘lganligi tufayli, bulutli hisoblash modeli eng 
istiqbolli texnologiya deb tan olingan. Hozirgi kunda yirik bulutli hisoblashlar 
ma’lumotlarga ishlov berish markazlariga joylashgan minglab serverlardan tashkil 
topadi. Ular bir vaqtning o‘zida millionlab foydalanuvchini minglab ilova va 
resurlar bilan ta’minlab beradilar. Xususiy kompaniyalarga katta kompyuterlar, 
ERP
, 
CRM
yoki boshqa turdagi qo‘shimcha qurilmalar sotib olish xamda sozlashni 

---

332 
talab etuvchi turli serverlarni saqlab turish o‘ta qimmatga tushib ketadi va shuning 
uchun xam korxonalar uchun bulutli texnologiyalardan foydalanish juda qulay 
raqamli elektron vosita hisoblanadi. Individual foydalanuvchilar o‘rtasida o‘zining 
qulayligiga ko‘ra