Расулов абдимўмин ибрагимович

Шахс диагностикасида проектив методикалардан фойдаланиш
Проектив техника психодиагностикада кенг қўлланилсада, ҳар бир проектив
тестлардан фойдаланиш учун тестларга қўйиладиган психодиагностик
талабларга риоя қилиш зарур. Лекин, ушбу тестларни стандартга солиш
қийиндир. Прогнозлик характерига кўра , бир қарашда оддий кўринсада , чет
элда кенг имкониятли тестлар деб қаралди. Проектив методикаларнинг
диагностик қимматига эътибор беришдан олдин,унинг қўлланилиш соҳаларига
эътибор бериш лозим.
1.Кадрларни саралашда,касбга йўналтиришда.
2.Ўқув фаолиятини ўрганишда ва тарбия жараёнини самарали олиб
боришда.
3.Ижтимоий хулқ – атворни аниқлашда .(Оила расми тести мисол).
4.Ҳарбий ҳақирувга келаётган призивни психологик экспертиза
қилишда.(Масалан,Психик ҳолатларнинг асосий параметрини аниқлаш тести).
5.Суд-психологик экспертизасида жиноятчи мотивлари ва мақсадларини
очишда (Масалан,ТАТ тести оркали ўсмир жиноятчиларни).
6.Писхотерапивтик ёрдам ва психологик консултациялар жараёнида
поцентларни ўрганишда.(Агрессивлик тести ва фрустрацияли вазият тести
оркали масалан).
7. Амалий психологларнинг турли фолиятида (Олий таълим ва мактаб
таълимида таълим ва тарбия муоммосида).
Юқоридаги талаблар қўлланилиш соҳаси талаби бўлса, тадқиқодчилар
учун аввало, тестнинг назарий асосини билиши ва тестни апробация қила
олиши асосий талабдир. Бундан ташқари клиник психологияда болаларнинг
нормал ривожланиши ва аномалияларини аниқлашда ҳам қўлланилган.Бу ҳол
яна тест имкониятлари юқорилигини ва ишончлилигини кўрсатади.Лекин
натижалар баъзида стандартликни талаб этади.

---

64
Уларда тадқиқод охирида фориғланиш, қутулиш ҳолати содир бўлганлиги
проектив техниканинг яна бир ўзига хос жиҳати эканлиги исботланди.Проектив
техника асосан қўйидаги материаллар билан амалга оширилган. Сув, лой, метал
парчаси, кубикчалар каби материалларни уз ичига олади. Терапивтик
уйинларнинг бирида болаларда қисмларга ажратилган қўғирчоқ берилган.
Уларни йиғиш ҳолати болалардаги агрессив ҳолат ва ота оналарига бўлган
муносабатни белгилаган.Театр кўринишидаги ўйинлар болаларда эмоционал
сакраш ва катарсис (фориғланиш) ҳолатини олиб келган.Тест техникасини
бола бажара олмаса, уларга қўшимча равишда кичк суҳбат ва интервъю
ўтказилган. Асосий муоммо эса тест ўтказиш эмас, тадқиқодчиларнинг тест
талабларидан қўрқиши яни валидлик ва ишончлик олишдан қўрқиш. Клиник
психологияда тест натижаларидан норма олишда текширувчилардаги
қобилиятлар алоҳида этапга солинади.Баъзи олимлар Роршах тести ва ТАТ
тестини таҳлил этишда уларни фалсификация қилиш кераклигини
таъкидлайдилар.Текширувчилар жавобларидан қониқмасалар тадқиқодчи ёрдам
бериши ва ҳоҳишларини ҳисобга олиши керак.