Ращим щасанов

2-БОБ. ТАСВИРИЙ САНЪАТНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ
2.1.Композиция.

Таълим тизимининг барча бўғинларида тасвирий санъатнинг назарий асослари билан таништириш ўқув режаларида тегишли ўринни эгаллайди. Бунда асосий эътибор композиция, ёруғсоя, рангшунослик, преспективани ўргатишга қаратилади.

“Композиция” атамаси лотин тилидан олинган бўлиб, тузилиш, бирлашиш, боғланиш маъносини англатади. У ижодкор ғоясини томошабинга аниқ, осон, тез етиб боришига хизмат қилади. Композиция орқали рассом асардаги мазмунни чизиқ, шакл, ранг ва бошқа воситалар орқали уни кишига таъсир кучини оширади ва тартибга келтиради. Унинг элементларини ўзаро боғлаб жой-жойига қўяди, фазовий кенгликни яратади. Ҳарбир тасвирий санъат асарида композиция бўлади. У асар яратилишида биринчи галда ҳал этиладига муҳим қисм ҳисобланади. Композициянинг ўзига хос қонунлари, қоидалари, восита ва услублари мавжуд. Композициянинг қонун ва қоидаларини, восита ва услубларини ўргатувчи “Композиция” фани ҳам мавжуд.
Тасвирий санъатда композициянинг уч тури мавжуд. Улар фронтал композиция, ҳажмли композиция, чуқур-фазовий композициясидан иборат.
1. Фронтал композиция. Бунда тасвир текислик юзасида ишланади. Улар рангтасвир, рельефли ҳайкаллар, бинолар фасадини тасвирлаш, нақшлар бўлиши мумкин.
2.Хажмли композиция. Бундай композициялар уч ўлчовга эга тасвирлар бўлиб, уларни ҳар томондан кузатиш мумкин. Улар асосан юмалоқ ҳайкаллар, амалий санъат буюмлари, меъморчилик биноларининг моделларида намоён бўлади.
3.Чуқур фазовий композиция. Бундай композициялар кўпроқ турар жой ва жамоат биноларининг ички қисмини, хусусан уй хонаси, жамоат жойларининг фоеси, театр сахнаси кабиларнинг лойихаларидан кўзга ташланади.
Рангтасвирда композиция тасвирий санъатда катта ўрнини эгаллайди. Бунга сабаб тасвирий санъат фани олдига қўйиладиган вазифаларнинг кўпчилиги айниқса, бадиий ижод, бадиий дид, тафаккур ва хотирани ўстириш, болалар фикр доирасини кенгайтириш тасвирий малакаларини ривожлантириш рангтасвир композицияси машғулотларда амалга оширилади.