Rashidova maxbuba raximovnaning samarqand shahar maydonlarining arxitekturaviy -dizayn yechimlarini tadqiq etish

II BOB.
O’ZBEKISTON TARIXIY SHAHARLARINING UMUMIY KOMPOZITSIYASIGA ME’MORIY-REJAVIY YECHIMNING TA’SIRI
2.1. Qadimiy shaharlar tarkibidagi maydonlar
Qadimiy shaharlar tarkibida bir nechta maydonlar bo’lgan. Ular hozirgachgacha saqlanib qolgan. Quyida ba’zi maydonlarning kelib chiqishi va hozirgi holatini ko’rib chiqamiz.
Labi Hovuz maydoni. Labi Hovuz hovuz oldida degan manoni anglatadi, Buxoroning markaziy maydonlaridan biri hisoblanadi. Dastavval bozor maydoni bo’lgan. U noto'g'ri ko'pburchak shakliga ega. Bu me'moriy ansambl XVI—XVII asrlarda paydo bo'lgan. Ansambldan Ko'kaldosh madrasasi (Toshkentdagi nomdosh madrasa bilan adashtirmang), Devon Begi madrasasi, Devonbegi xonaqosi va Nodir Begi hovuzi o'rin olgan (6-rasm).O'rta asrlarda Labi hovuz maydoni har doim gavjum bo'lgan. Undan piyoda yurishda besh daqiqa uzoqlikda Buxoroning savdo gumbazlari joylashgan asosiy savdo ko'chasi o'tgan edi. Ustiga-ustak Buxoroning turar joy binolari bir-biriga judayam zich joylashgan edi, shu sababli shahar aholisiga keng maydon juda ham yoqardi.
Ko'kaldosh madrasasi 1569 yilda maydonining shimoliy qismida bunyod etildi. Uning mohirona bezatilgan gumbazlari darhol ko'zga tashlanadi. To'g'riburchakli inshoot masjid, darsxona va 160 hujradan iborat. Keyin 1619-20 yillarda deyarli bir paytda hovuz va homiysi nomi berilgan kichkinagina Devon Begi xonaqosi paydo bo'ladi. Bu yerda so'fiylar mulohaza qilganlar va dam olganlar. Uning markaziy gumbazli zalining atrofida ikki qavatda hujralar joylashgan.
Binoning old tomoni koshinlar bilan bezatilgan va uning ikki yonida minorachalar joylashgan.
Sakkiz burchakli suv havzasi besh metr chuqurlikka ega. Uning devorlari tosh zinalardan iborat. O'rta asrlarda sun'iy suv havzalari ichimlik suvi manbai sifatida xizmat ko'rsatgan.
XX boshlariga kelib ularning suvi ichak infeksiyalarini qo'zg'atgani uchun ushbu suv havzalarini qurita boshlashdi. Devon Begi hovuzi esa o'zining maydon ansambli uchun yuqori badiiy qiymati tufayli saqlab qolindi.
Labi hovuzning sharqiy qismida Devon Begi Madrasasi joylashgan. Dastlab inshoot karvon saroy sifatida qurilgan edi. Ammo uning ochilish marosimida kutilmaganda uni o'quv dargohi deb e'lon qilishdi. Shundan so'ng Nodir Devon Begi uni madrasaga aylantirish uchun kerakli inshootlarni qurib bitkazdi. Shu sababli ham inshootning rejasi o'sha payt o'quv dargohlari uchun xos bo'lmagan ko'rinishga ega. Unda masjid va sinf xonalari mavjud emas. O'rta asrlardagi kabi Labi Hovuz maydoni sayrlar uchun sevimli joy. U yerda hali ham eski tanishlar yangiliklar va narxlarni bilish uchun uchrashadilar [ 32].