|
Ko’ksaroy maydoni-Samarqand va O’zbekistondagi eng yirik maydonlardan biri. U shaharning tarixiy markazida, Samarqand qal'asi deb atalgan qadimdan XX asr boshlarigacha bo'lgan tepalikda joylashgan. Maydoni taxminan 2,0 km kv. yoki deyarli 30 gektar hududni egallaydi .
Maydon hududi qisman davlat muassasa va tashkilotlari binolari, shuningdek, boshqa binolar bilan qurilgan (7-rasm). Xususan, maydonda Samarqand viloyati hokimligi binosi, shuningdek, ikkita ko'p qavatli uy – “Markaziy” mehmonxona va Samarqand viloyati hokimligining ko'p qavatli binosi tashkil topgan. Maydon hududida katta hiyobon bo'lib, u yerda 2018- yil dekabr oyida balandligi 60 metr (bayroqning ulchami 20x10 metr) Uzbekiston bayrog’i tushirilgan bayroq ustuni o’rnatildi . Bu Toshkentdagi 65 metrlik bayroq ustunidan keyin O’zbekistondagi ikkinchi eng baland bayroq ustunidir. Maydonning sharqiy tomonida Dagbitskaya ko'chasi, g'arbiy tomonida Bo'stonsaroy ko'chasi, janubida Registon ko'chasi, shimolida mahallalar maydonga tutashgan . Ko'ksaroy hududi egallagan hudud kichik tepalikda, dengiz sathidan o'rtacha 725 metr balandlikda joylashgan bo'lsa, shaharning o'zi esa dengiz sathidan o'rtacha 715 metr balandlikda joylashgan. Bu tepalik, ayniqsa, Samarqandning hozirda saqlanib qolgan me'moriy yodgorliklarining aksariyati joylashgan sharqiy va janubiy tomondan ko’zga tashlanadi. Ushbu tepalik hududidan qadimgi Novadon kanalining bir qismi oqib o'tgan . O'rta asrlardan beri bu joy qo'shinlarni joylashtirish joylaridan biri bo'lgan shaharni kuzatish uchun ajoyib joy hisoblangan. Amir Temur (Temur) Ko'ksaroy tog'idan faol foydalangani ma'lum . U o'z qo'shinlarining bir qismini shu tepalikka joylashtirdi, hatto bir qancha binolar qurdi, ular orasida 1300- yillarning oxirlarida (XIV asr ) qurilgan Ko'ksaroy va Bo'stonsaroy saroylari ajralib turardi. Ko'ksaroy maydoni hududida hozir boshqa joyga ko'chirilgan Nuriddin Basir maqbarasi, shuningdek, saqlanib qolmagan bir qancha tarixiy binolar, qadimiy qabristonlar joylashgan edi. Aynan rus qal'asi qurilishi chog’ida tepalikdagi ko’plab me'moriy yodgorliklar, jumladan Ko’ksaroy va Bo’stonsaroy saroylari, Nuriddin Basir maqbarasi, qadimiy qabriston vayron bo’lgan. Bu yodgorliklarning vayron bo’lishi samarqandliklarning keskin g’azabini qo’zg’atdi, ammo ular qarshilik ko’rsata olmadilar, chunki qal’a Rossiya imperiyasining qurolli askarlari tomonidan yaxshi qo’riqlanardi. Bugungi kunda rus qal'asi saqlanib qolmagan.
Butun Samarqand shahri kabi, boshqa arxeologik, madaniy, diniy va me’moriy yodgorliklar qatori Ko’ksaroy maydoni ham YUNESKOning Butunjahon merosi ro’yxatiga “Samarqand – madaniyatlar chorrahasi” nomi bilan kiritilgan [33].
Temur Samarqandda o’z saltananing qo’rg’oni Ark qal’a va undagi muhtasham saroylarni qurdiradi (rasm). Ark-qal’a shahar tashqi mudofaa devorining g’arbiy qismiga tutash mahobatli ichki qo’rg’oni hisoblangan. Shahar tashqi devorining g’arbiy qismiga tutash mahobatli ichki qo’rg’oni hisoblangan. Shahar tashqi mudofaa devorining uzunligi, Bobur iborasi bilan aytganda, “o’n ming olti yuz qadam”, ya’ni taxminan 10 kilometrga yaqin va uning oltita munaqqash darvozalari bo’lgan. Qal’a ichida xalq tilida Ko’ksaroy va Bo’stonsaroy deb atalgan ulug’vor binolar qurilgan bo’lib, ular bu yerda sobiq ittifoq davrida qurilgan “Afrosiyob” mehmonxonasining shimoliy qismida joylashgan edi. Ushbu mahobatli saroylardan tashqari ark masjid, kutubxona, shohona uy-joylar, Amir Temurning xazinasi va taxtgohi, pul zarblanadigan qo’ra, qator aslahosozlik ustaxonalari, hammomlar hamda zindon ham bo’lib, atrofi baland va qalin devor bilan o’ralgan edi. Ko’ksaroy to’rt qavatli muhtasham bino bo’lib, yuksak mahorat bilan bezatilgan. Oldida chorbog’i bo’lgan Bo’stansaroy va Ko’ksaroyga yaqin, uning shimoliy qismida joylashgan edi. Shahar arki dahlsizligining uning 8 metrlar chamasi baland devorini o’rab olgan suvga to’la chuqur zovur ta’minlab turardi. Ark darvozalaridan biri o’sha davrda shahar savdo va jamoat markazi hisoblangan hozirgi Registon maydoni bilan keng ko’prik va ko’cha orqali bog’langan edi. Registondagi hozirgi Sherdor madrasasi hududida Temurning xotini Tuman oqa qurdirgan ko’k gumbazli kattakon Chorsu- “Timi ko’laxfurushon” joylashgan edi [10].
Do'stlaringiz bilan baham: |
