Raqobatning kengaytirilgan konsepsiyasi

Monopolistik raqobat. Monopolistik raqobat sof raqobat bilan monopoliya o‘rtasidagi holat bo‘lib, u differensiasiya strategiyasi tashqi raqobatli ustunlikka asoslanadi. Buning ma’nosi shuki, raqobatchilar juda ko‘p bo‘lib, ularning tovarlari differensiyalangan, ya’ni xaridorlar nuqtai nazaridan ular ajralib turuvchi sifatlarga egadir.
Muvaffaqiyatli differensiasiya shartlari. Differensiasiya strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:
-har qanday differensiasiya xaridor uchun «qiymat»ga ega bo‘lishi kerak;
-ushbu qiymat foydalanish samarasini oshirishga (kuchli qoniqish) yoki iste’mol xarajatlarini kamaytirishdan iborat bo‘lishi lozim;
-ushbu qiymat shu darajada yuqori bo‘lishi kerakki, xaridor uning uchun yuqori narxni to‘lashga rozi bo‘lishi kerak;
-firma o‘zining differensiasiya elementini raqiblar undan darhol nusxa ko‘chirib olmasligi uchun himoya qila olishi kerak;
-xaridorga maqbul bo‘lgan narxning ko‘tarilishi firma differensiasiya elementini ishlab chiqarishga sarflagan xarajatlarning ortishidan ko‘proq bo‘lishi kerak;
-nihoyat, agar differensiasiya elementi sezilarsiz bo‘lsa va bozor uni tan olmagan bo‘lsa, firma uni ommalashtirish uchun signallarni vujudga keltirishi kerak.
Xaridorlarni doimiy mijozlarga aylantiruvchi va ularning narxga sezgirligini kamaytiruvchi differensiasiya firmaning bozordagi mavqeini ma’lum darajada kuchaytiradi. Ayni paytda mijozning savdolashish imkoniyati ham qisman bartaraf qilinadi. Shuningdek, differensiasiya firmani raqiblarning hujumlaridan ham himoyalaydi, chunki differensiasiya elementining mavjudligi tovarlarning almashuvchanligini kamaytiradi. Monopolist firma raqiblarning xatti-harakatlariga bog‘liq bo‘lmaydi, balki mustaqil ish tutadi. Bundan tashqari, differensiasiya firmaning etkazib beruvchilar va o‘rinbosar tovarlarga nisbatan mavqeini mustahkamlaydi. Strategik marketing aynan mana shunday raqobatli vaziyatlarni vujudga keltirishga intiladi.
Monopoliya. Monopoliyada bozorda bittagina ishlab chiqaruvchi ustunlik qiladi va u xaridorlarning katta qismiga xizmat ko‘rsatadi. Natijada uning tovari qisqa muddat davomida bevosita raqobatchilarga ega bo‘lmaydi. Bu - novatorning monopoliyasidir. Bunday vaziyat tovarning hayotiylik davrini bozorga kirib kelish bosqichiga, endi vujudga kelayotgan, texnologik innovasiyalar bilan xarakterlanadigan sohalarga to‘g‘ri keladi.
Monopoliya vaziyatida firmaning bozordagi mavqei juda yuqori bo‘ladi. Biroq unga bozorning o‘sib borayotgan potensialini va yuqori daromadlarini qo‘lga kiritishga intilayotgan yangi firmalar tahdid sola boshlaydi. Natijada monopoliyaning kutilayotgan muddati muhim omilga aylanadi, bu omil innovasiyaning miqyosiga va yangi raqobatchilar uchun kirish to‘siqlarining yuqoriligiga bog‘liq bo‘ladi. Texnologik yangiliklarning tez tarqalishi natijasida monopoliyalar tobora yemirilib boradi. Monopolist firma bilan o‘rinbosar tovarlar ham raqobatlashishi mumkin.
Davlat monopoliyasi esa ko‘proq uchrab turadi, uning mantiqiy mazmuni xususiy firmalarnikidan farq qiladi. Bu erda asosiy e’tibor daromadga emas, balki ijtimoiy ne’matga qaratiladi. Bu holatning qiyinchilik tomoni shuki, unda jamiyat manfaatlariga xizmat qilishni nazorat qilib bo‘lmaydi, natijada markazlashgan boshqaruv vujudga keladi va u o‘zining ichki vazifalariga mo‘ljal oladi. Bu muammoni esa ijtimoiy marketing yoki daromadsiz tashkilotlar marketingi o‘rganadi.