Raqobatning kengaytirilgan konsepsiyasi

5.1-jadval
Raqobat jihatidan bozor modellarining hususiyatlari

Xarakterli xususiyatlar		Raqobat modellari
	Sof raqobat	Monopolistik	Oligopoliya	Sof monopoliya
Firmalar soni	Juda ko‘p	Ko‘p	Bir necha	Bitta
Mahsulot turi	Standartlangan	Tabaqalashgan	Ixtisoslashgan yoki tabaqalashgan	Noyob, o‘rin bosuvchi tovar yo‘q
Narx ustidan nazorat yo‘q	Yo‘q	Tor doirada bor	O‘zaro bir-biriga bog‘liq bo‘lganligi tufayli cheklangan yashirin kelishuvda sezilarli	Sezilarli
Tarmoqqa kirish	Juda oson	Nisbatan oson	Sezilarli to‘siqlar mavjud	O‘tib bo‘lmaydigan to‘siqlar mavjud
Ma’lumot olish imkoniyati	Ma’lumot olish imkoniyati hamma uchun teng	Ma’lum cheklashlar mavjud	Ma’lum cheklashlar mavjud	Ma’lum cheklashlar mavjud

Raqobat dinamikasi. Raqobatchi kuchlarni tahlil qilishni yakunlar ekanmiz, shuni ham qayd qilib o‘tish mumkinki, bozor kuchi va potensial daromad bozordagi vaziyatga qarab juda keng diapazonda o‘zgarib turishi mumkin.
Daromad potensiali juda kichik bo‘lganda va aksincha, juda yuqori bo‘lgan holatlarni ko‘rib chiqamiz. Birinchi holatda quyidagi vaziyat vujudga keladi:
-tovar bozoriga kirish erkin bo‘ladi;
-mijozlar va etkazib beruvchilarga nisbatan bozordagi firmalar hech qanday savdolashish imkoniyatiga ega bo‘lmaydilar;
-raqobatchi firmalar juda ko‘p bo‘lganligi tufayli raqobat cheklanmagan bo‘ladi;
-barcha tovarlar bir-biriga o‘xshash bo‘lib, o‘rinbosar tovarlar ham juda ko‘p bo‘ladi.
Bu iqtisodchilar uchun juda qadrli bo‘lgan mukammal raqobatning shaklidir. Daromad potensiali juda yuqori bo‘lgan ikkinchi holat uchun esa, vaziyat mutlaqo teskari bo‘ladi:
-yangi raqobatchilarning kirib kelishiga yo‘l qo‘ymaydigan qudratli to‘siqlar mavjud bo‘ladi;
-raqobatchilar bo‘lmaydi yoki ular juda kam va kuchsiz bo‘ladi;
-xaridorlar o‘rinbosar tovarlarga murojaat qila olmaydilar;
-xaridorlar bosim ko‘rsata olmaydilar va narxning pasaytirilishiga erisha olmaydilar;
-etkazib beruvchilar yuqori xarajatlarning tan olinishiga erishish uchun bosim ko‘rsata olmaydilar.
Firma uchun mukammal bo‘lgan ushbu vaziyatda firma bozorda o‘ta yuqori mavqega ega bo‘ladi. Hayotiy voqelikda uchraydigan haqiqiy bozor vaziyatlari esa ushbu ikki holatning oralig‘ida joylashadi va raqobatchi kuchlarning o‘zaro ta’siri goh u, goh bu vaziyatga tomon yaqinlashib turadi.