Raqobatla

12.3. Raqobatlashuvchi firmaning muvozanat holati
Biz ko`rgan edikki, raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan

belgilanadi va unga firma ta‘sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat

_{qilayotgan firmaning talab chizig`i gorizontal chiziqdan iborat bo`lib,}

<sub>uning chekli daromadi narxga teng, ya′ni

MR  P . Demak,</sub>

raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi)

_{shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki,}

_{bu hajmda narx chekli xarajatga teng bo`lsin:}

P  MC _.

Raqobatlashgan bozorda faoliyat ko`rsatayotgan firma foydasini maksimallashtirish (muvozanat holati) sharti deyiladi, ya′ni raqobatlashuvchi firmaning chekli mahsulot qoidasini ifodalaydi. Ushbu

_{qoidaga ko`ra firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini chekli xarajat}

_{narxga teng bo`lgunga qadar oshirishi mumkin. Demak,} MC  P

_bo`lsa,

ishlab chiqarishni oshirish mumkin va bu oshirish davom etishi kerak.

MC  P

bo`lguncha

Raqobatlashgan firma foydasini maksimallashtirish sharti yordamida biz firmaning muvozanat holatini belgilovchi nuqtani grafik orqali aniqlashimiz mumkin (12.4-rasm).

Rasmda E nuqta raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli

_{oraliqdagi muvozanat holatini ifodalaydi. Bu nuqtada bo`lib, ushbu}

nuqtada firma foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi ^{Q *}

ga erishadi.

<sub>C, P

S</sub> MC

F ^E K P_e

ATC

P=MC=MR D

^A _S <sup>B

AVC</sup>

⁰ _{Q0 Q}^{* Q}₁ ^Q

12.4-rasm. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi xarajatlari va foydasi

Rasmda umumiy daromad ( ^{TR(Q)  TC(Q)} )

^0P_e ^{EQ *}

to`rtburchak

_{yuzasiga, umumiy xarajat esa}

0 ABQ *

_{to`rtburchak yuzasiga teng.}

_{Umumiy maksimal foyda (} max  (Q)  TR(Q)  TC(Q))
^AP_e ^EB
yuza

_{bilan ifodalanadi va bu yuza quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi:}

^{  P  ATC  Q} _.
Ishlab chiqarish hajmi


^{Q *} dan kichik bo`lganda


Q₀  Q *

chekli

daromad chekli xarajatdan ko`p demak, ishlab chiqarish hajmini oshirib qo`shimcha foyda olish imkoniyati bor. Rasmda ikki karra shtirxlangan

^SFE yuza ishlab chiqarish hajmi foydani ifodalaydi.

^Q₀ ga kamaygandagi yo`qotilgan

1
Ishlab chiqarish hajmi ^Q* dan yuqori bo`lganda, ya′ni ^Q

 Q^* _da

chekli xarajatlar chekli daromaddan yuqori. Bu holda, ishlab chiqarish hajmini qisqartirish umumiy xarajatlarni qisqartirishga olib keladi.

Rasmdagi ^ESK uchburchak yuzasi

^Q₁ miqdorda mahsulot ishlab

chiqarish natijasida yo`qotilgan foydani ifodalaydi.

Xulosa qilish mumkinki, narx o`rtacha umumiy xarajatdan qancha yuqori bo`lsa, firmaning foydasi shuncha ko`p bo`ladi. Buni quyidagi grafikda ko`rish mumkin (12.5-rasm).

_P

_P1 E₁
^P₀ ^E0

A_{1 B1}
MC ATC
_AVC

^A0 _B0
^{0 Q}₀ ^Q_{1 Q}

12.5-rasm. Raqobatlashuvchi firma foydasi

^{Rasmda, boshlang`ich narx P</sup><sub>0</sub> <sup>bo`lganda umumiy foyda}


P₀ A₀ B₀ E₀

^{to`rtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib P</sup><sub>1</sub> <sup>bo`lganda umumiy foyda}

qiymati ham oshadi va

^P₁ ^A₁ ^B₁ ^E₁
to`rtburchak yuzi bilan ifodalanadi.

Shuni ham eslatish o`tish joizki, firma qisqa muddatli oraliqda har doim ham foydani maksimallashtiravermaydi. Ko`p hollarda o`zgarmas xarajatning oshib ketishi umumiy o`rtacha xarajatni ham oshirib yuboradi

_(12.6-rasm).

^P MC

_ATC

_M ^B AVC


_P P = MC E


₀ Q^{e Q}

12.6-rasm. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi yo`qotishlari

_{Natijada, foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q}^e _da

_{narx P o`rtacha umumiy xarajatdan kichik bo`ladi, ya′ni}

^{P  ATC(Q)} _va

shuning uchun BE ishlab chiqarishning o`rtacha yo`qotishiga (zarariga) teng. Shtrixlangan PEBM to`rtburchak yuzi firmaning umumiy yo`qotishini bildiradi. Lekin, firma qisqa muddatli oraliqda zarar ko`rsa ham kelajakda narx oshishi yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishi evaziga foyda olish maqsadida ishni davom ettiradi.

Umuman olganda, raqobatlashuvchi firma qisqa muddatli oraliqda ishlab chiqarishni davom ettirishi yoki davom ettirmasdan ishlab chiqarishni to`xtatishi to`g`risidagi qarorni qabul qilishda firma o`z daromadini umumiy o`rtacha xarajat bilan emas, balki faqat o`rtacha o`zgaruvchan xarajat bilan taqqoslaydi. Nima uchun deganda, o`zgarmas xarajatlar sarflanib bo`lingan va ularni firmani yopganda ham kamaytirib bo`lmaydi. Shuning uchun ham narx o`rtacha o`zgarruvchan xarajatdan yuqori bo`lib, o`rtacha umumiy xarajatdan past bo`lganda firma kelajakda foydaga chiqish maqsadida ishlab chiqarish zarar ishlasa ham o`z faoliyatini davom ettiradi va shu bilan birga umumiy zararni

_{minimallashtirishga harakat qiladi. Nima uchun deganda, bu narx o`rtacha}

_{umumiy xarajatdan kichik} P  ATC 
_{bo`lgani bilan, u firmaning}

o`zgaruvchan xarajatlarini (xomashyo sarfi, ish haqi) qoplaydi, bundan tashqari o`zgarmas xarajatning ham ma′lum qismini qoplaydi.

Umumlashtirib aytadigan bo`lsak, raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma qisqa muddatli oraliqda xarajatlari bilan daromadlarini taqqoslagan holda foydani maksimallashtirishda chekli mahsulot va ishlab chiqarishni to`xtatish qoidasiga amal qiladi. Chekli mahsulot qoidasiga ko`ra firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini chekli daromad

_{bilan chekli xarajatni tengligini ta′minlaydigan darajada ushlab turishga}

_{harakat qiladi}

^{(MC  MR)} _.

Ishlab chiqarishni to`xtatish qoidasiga ko`ra firmaning iqtisodiy foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik bo`lsa, ya′ni

P  AVC (Q)
_{(12.7-rasmda B nuqta), firma yopiladi (ushbu bozordan}

ketadi, faoliyatini tugatadi).

_P Firmani zararsiz ishlash nuqtasi _MC

A

P

1
_{P2 B}

ATC AVC

₀

Q

₂ ^Q₁

Firmaning yopilish

nuqtasi
AFC
Q

12.7-rasm. Raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi harakat qilish qoidalari

B nuqta firmaning yopilish nuqtasi hisoblanadi. Yuqoridagi qoidalar firma uchun umumiy xarakterga ega. Firma qaysi bozorda faoliyat ko`rsatishidan qat`iy nazar ushbu qoidalar o`z kuchini saqlaydi.

_{12.7-rasmdagi A nuqta firmaning zararsiz ishlash nuqtasi deyiladi, bu}

nuqtada

^P_e ^{min ATC(Q)}
bo`lib, firma zarar ham ko`rmasdan, foydaham olmasdan ishlashini ifodalaydi.

Entoni Marshalning ta'kidlashicha, innovatsiya o'zining murakkabligi va ta'sirida doimo rivojlanib kelgan. Sanoat inqilobidan boshlab va 21-asrda davom etadigan iqtisodiy faoliyat yanada global bo'lib, yangi va serhosil bozorlarga, yangi korxonalarga va natijada yangi biznes modellariga joy berdi. Ushbu modellar foydalanuvchilarning mahsulot sifatlari va xususiyatlariga chindan ham ta'sir qilishi mumkin bo'lgan darajada rivojlanib bordi va ushbu giper moslashtirilgan davr korxonalarni kollektivlik o'rniga o'ziga xos mijozlarning ehtiyojlarini qondirishga majbur qilmoqda. Biznes modelidagi murakkablikning ko'tarilishi global miqyosdagi raqobatni kuchaytirdi va bu tashkilotlarda innovatsiyalar uchun katta turtki berdi (Entoni Marshal, 2013):

Bugungi kunda mahsulotlar tobora ko'proq noan'anaviy raqobatchilarga duch kelmoqdalar va ko'k okean bozorlariga kirishmoqda.

Operatsion innovatsiyalar samaradorlikni keltirib chiqardi va tashkilotlar va mijozlar uchun xarajatlarni pasayishiga olib keldi.

Biznes-modellar innovatsiyasi hozirgi kunda mahsulotlar, xizmatlar va tajribalarning murakkab ekotizimlarini yaratishga turtki beradi.

Mahsulotni yangilash

Mahsulotni yangilash xaridorlarning muhim qiymatini oshiradi, yangi bozorlarni ochish va raqobat muhitini qayta aniqlash imkoniyati mavjud. Ilgari, mahsulotni yangilash bo'yicha yo'l xaritasi aniq edi. Bu texnologik etakchilik va aniq mahsulot siloslari tomonidan boshqarilgan. Ushbu sohalarda rivojlangan imkoniyatlarga ega kompaniyalar ustun edi. Ammo bozorning ustun dinamikasi mahsulot innovatsiyasini qanday amalga oshirilishini o'zgartirmoqda. Bir vaqtning o'zida mahsulot innovatsiyasi yanada xilma-xil va bir-biriga yaqinlashib bormoqda, innovatorlar har tomondan raqobatdosh bosimni kuchaytirmoqda. Mijozlar endi chakana sotuvchilar, ishlab chiqaruvchilar va xizmat ko'rsatuvchi provayderlar o'zlarining noyob, individual afzalliklariga javob berishlarini kutmoqdalar. O'zlarining takliflarini kuchaytirish uchun bugungi kunda eng yaxshi innovatorlar qimmatli takliflarni birlashtirmoqdalar va ko'plab toifalar bo'yicha mijozlar talabini yaratmoqdalar. Masalan, Tesla Motors, a

ixcham avtoulovlarning etakchi dizaynerlari va texnologiya kashshofi, elektr transport vositalarida va energiya yig'ishda keng mahsulot innovatsiyasini amalga oshirmoqda, bu ham oraliq komponentlar, ham tayyor mahsulotlar sifatida xizmat qiladi. (Iqtisodchi, 2010 yil 28-dekabr)

Smartfon va planshet o'rtasida o'lchamlari bo'lgan Samsungs Galaxy Note samarali ravishda "phablet (telefon) ni yaratdi

+ planshet) toifasi, bu shaxsiy elektronika asboblari kosmosidagi raqobatni qayta belgilaydi.7 Starbucks o'zining tezkor kofe brendini ishlab chiqardi Via va shu tariqa do'kon ichidagi savdosini kannibalizatsiya qilolmadi. Buning o'rniga, bu "Via brendi uchun qo'shimcha foydalanish holatlarini marketing qilish, natijada uning iste'molchilar hamyonidagi ulushini oshirish. (Shultz, E. J .. 2011 yil 24-yanvar).

Operatsion innovatsiyalar

Operatsion innovatsiyalar an'anaviy ravishda narxlarni pasaytirish va narxlarni pasaytirishda keskin samaradorlikni keltirib chiqardi. Mahsulot innovatsiyasida bo'lgani kabi, operatsion innovatsiyalar ham xaridorlarning hayotiy ahamiyati va samaradorligini yaratdi, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirdi va natijada mijozlar uchun sifatni yaxshilaydi va narxlarni pasaytiradi. Operatsion innovatsiyalar tarixiy jihatdan "bunday yangilik egalari uchun strategik ustunlikni yaratdi. Biroq so'nggi paytlarda ishlab chiqarish, ta'minot zanjiri va boshqa jarayonlarda eng yaxshi sinf tashkilotlari paydo bo'ldi. Ushbu mutaxassislar tomonidan amalga oshirilgan operatsion yangiliklar endi asl ixtirochilarning manbalaridan foydalanadiganlarga tarqatiladi. Masalan, chiplarni ishlab chiqaruvchi ARM litsenziyalari aqlli telefonlar va planshetlarda ishlatiladigan ko'plab mikrosxemalar uchun loyihalarni loyihalashtirish; ARM foydalanadigan o'lchovli iqtisodiyot va uning dizayndagi yangiliklari mijozlarga litsenziyalash va royalti shartnomalari orqali etkaziladi. Tayvanning elektron giganti Foxconn iPad, Kindle, PlayStation va Wii kabi ko'plab mashhur brend qurilmalarni ishlab chiqaradi. Uning innovatsion jarayonlari ta'minot zanjirida ko'plab patentlarni qo'lga kiritdi, natijada samaradorlik mijozlarga topshirildi. (Barboza Devid, 2010)

Biznes modeli innovatsiyasi

Innovatsiyalarning uchinchi asosiy turi, biznes-model innovatsiyasi, tashkilotlarning qiymat yaratish to'g'risida qanday fikr yuritishiga ta'sir ko'rsatdi. Biznes modellari iste'molchilarning istaklari va rivojlanayotgan texnologiyalar natijasida rivojlanib, mumkin bo'lgan narsalarni qayta belgilab olishdi. Biz biznes model innovatsiyasining uch turini ko'ramiz:

• Daromadlar modelidagi innovatsiyalar - kompaniyaning qiymatni, shu jumladan narxlash modellarini qanday qilib monetizatsiya qilishini yangilik qilish

Korxona modeli innovatsiyasi - Tashkilotning ish uslubini yangilash (ichki qiymat zanjiri) - sheriklik va hamkorlik va boshqalar.

TECHNOLOGY

Global Stars: The Most Innovative Countries, Ranked by Income Group

Published

 5 months ago 

on

 January 28, 2021

By

Therese Wood

Tweet

Share

Share

Reddit

Email

▼ Use This Visualization

The Most Innovative Countries, Ranked by Income Group

Innovation can be instrumental to the success of economies, at macro and micro scales. While investment provides powerful fuel for innovation—the relationship isn’t always straightforward.

The 2020 ranking from the World Intellectual Property Organization (WIPO) reveals just that.

The above map breaks down the most innovative countries in each World Bank income group, based on data from WIPO’s Global Innovation Index (GII), which evaluates nations across 80 innovation indicators like research and development (R&D), venture capital, and yuqori-tech production.

While wealthier nations continue to lead global innovation, the GII also shows that middle-income countries—particularly in Asia—are making impressive strides.

Fueling Innovation

The economic and regulatory spheres within countries can have an enormous impact on their level of innovation—and vice versa, as innovation in turn becomes an economic driver, stimulating further investment.

The positive feedback loop between investment and innovation results in the success of some of the top countries in the table below, which shows the three most innovative countries in each income group.

Income Group	Group Rank	Country (Overall Rank)
Yuqori	1	Switzerland (#1)
Yuqori	2	Sweden (#2)
Yuqori	3	United States of America (#3)
Upper Middle	1	China (#14)
Upper Middle	2	Malaysia (#33)
Upper Middle	3	Bulgaria (#37)
Lower Middle	1	Vietnam (#42)
Lower Middle	2	Ukraine (#45)
Lower Middle	3	India (#48)
Low	1	Tanzania (#88)
Low	2	Rwanda (#91)
Low	3	Malawi (#111)

Switzerland, Sweden, and the U.S. are the top three in the yuqori-income group. Considering that Switzerland has the second-yuqoriest GDP per capita globally, it is not a surprise leader on this list.

Upper middle-income countries are led by China, Malaysia, and Bulgaria. Note that China far surpasses other nations in the upper-middle-income group ranking, reaching 14th spot overall in 2020. Others in the income group only appear in the overall ranking after 30th place.

Below are several income group leaders, and some of their key areas of output:

• 
  Switzerland: First in Knowledge Creation, second in Global Brand Value
  
• 
  U.S.: First in Entertainment and Media, Computer Software Spending, Intellectual Property Receipts
  
• 
  China: First in Patents Registered
  
• 
  Vietnam: Second in Yuqori-Technology Net Exports
  
• 
  India: First in Information and Communication Technology Services Exports
  
• 
  Tanzania: 23rd in Printing and Other Media
  

Shining a Light on Global Innovators

Since 2011, Switzerland has led the world in innovation according to this index, and the top five countries have seen few changes in recent years.

Sweden regained second place in 2019 and the U.S. moved into third—positions they maintain in 2020. The Netherlands entered the top two in 2018 and now sits at fifth.

Here’s how the overall ranking shakes out:

Show   entries

Search:

Rank	Country	Score	Iqtisodiyotning
1	Switzerland	66.1	Yuqori
2	Sweden	62.5	Yuqori
3	United States of America	60.6	Yuqori
4	United Kingdom	59.8	Yuqori
5	Netherlands	58.8	Yuqori
6	Denmark	57.5	Yuqori
7	Finland	57.0	Yuqori
8	Singapore	56.6	Yuqori
9	Germany	56.6	Yuqori
10	South Korea	56.1	Yuqori
11	Hong Kong, China	54.2	Yuqori
12	France	53.7	Yuqori
13	Israel	53.6	Yuqori
14	China	53.3	Upper Middle
15	Ireland	53.1	Yuqori
16	Japan	52.7	Yuqori
17	Canada	52.3	Yuqori
18	Luxembourg	50.8	Yuqori
19	Austria	50.1	Yuqori
20	Norway	49.3	Yuqori

butunlay yangi tarmoqlarni yaratish. Biznes-model innovatsiyasi bilan shug'ullanadigan tashkilotlar yangi va rivojlanayotgan texnologiyalarni sintez qiladi

qiymat zanjirlarini qayta aniqlash va butunlay yangi sanoat tarmoqlarini yaratish bo'yicha biznes talablari bilan (qarang: yon panel, yangi texnologiyalar biznes-model innovatsiyalarini kengaytiradi, shuningdek replikatsiya tahdidi). Masalan, Googles Android tezda tezda etakchi smartfon platformasiga aylandi; uning muvaffaqiyati moslashuvchan, ochiq manbali va modulli bo'lishdan kelib chiqadi. (Jons Chak, 2013)

Yangi texnologiyalar biznes-model innovatsiyalarini kengaytiradi, ammo takrorlanish xavfini oshiradi. Biznes modeli innovatsiyasi bugungi kunda imkoniyatlarni kengaytiradigan va miqyosdagi cheklovlarni olib tashlaydigan yangi texnologiyalar bilan qo'llab-quvvatlanmoqda. Bulut, ijtimoiy biznes va prognozli tahlil kabi so'nggi va rivojlanayotgan texnologiyalar kichik o'yinchilar uchun imkoniyatlarni tenglashtirmoqda, mumkin bo'lgan narsalarni kengaytirmoqda va amaldagi prezidentlarning belgilangan roli va mavqeiga qarshi kurashmoqda. Shu bilan birga, yangi texnologiyalar nafaqat biznes-model innovaTECHNOLOGY