Raqamli texnikaga kirish va avtomatika asoslari

Mantiq algebrasining asosiy tushunchalari. Mantiq algebrasi - bu 0 va 1 qiymatlarini qabul qilib, o‘zgaruvchan kattaliklar o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rganadigan analiz va sintez matematik apparatidir. Bu ikkita qiymatga har xil o‘zaro qarama-qarshi hodisalar, shart va holatlar qo‘yiladi. Masalan, kontaktning ulanishi-1, kontaktning ajralishi-0: signal mavjudligi-1, signalning yo‘qligi-0: yopiq zanjir-1, ochiq zanjir-0. Bu erda shuni nazarda tutish kerakki, 0 va 1 raqamlari miqdoriy nisbatni anglatmaydi va son ham emas, balki ular simvol hisoblanadi.
Mantiqiy o‘zgaruvchi deb- faqat ikkita 0 va 1 qiymatlarini qabul qiluvchi kattalikka aytiladi.
Mantiqiy funksiya deb argumentlari faqat 0 va 1 qiy­matlarni qabul qiluvchi funksiyaga aytiladi.
Mantiqiy funksiyalarda kirishdagi va o‘zgaruvchi qiymatlarning turli xil amallari termalar deyiladi. Kirishdagi o‘zgaruvchilar qiymatlari va logik funksiyalar qiymatlari termasi funksiyaning haqiqiylik jadvali deyiladi.
Elektromexanik qurilmalarni kontaktsiz asboblarga almashtirish natijasida avtomatlashtirish tizimlarining tezkorligi va ishonchliligi ortadi va ekspluatatsion xarajatlari ham kamayadi. Diskret ish tartabiga ega bulgan qurilmalar asosan tranzistorli va integral mikrosxemali elementlar asosida ishlab chikariladi. Ularda energiya sarfi kam bo‘ladi, kichik o‘lchamga ega bo‘lib, yuqori ishonchlilikka ega.
Uzoq vaqt davomida avtomatika sxemalarida tranzistorli «Logika - T» seriyasidagi mantiqiy elementlar qullanib kelindi. Kup hollarda ular yordamida elektromagnatli boshqaruv qurilmalari almashtirilib, tizim kontaktsiz sxemalarga o‘tkazildi. Lekin, «Logika - T» elementlari ma’lum kamchiliklarga ega: tashqi ta’sirlardan himoyalanganligi bo‘yicha mustahkamligi va funksional vazifalari bo‘yicha. SHuning uchun diskret avtomatika va telemexanika tizimlarida qo‘llanuvchi «Logika - I» seriyali boshqaruv elementlari ishlab chiqildi.
Hozirgi kunda bu elementlar avtomatlashtirish sxemalarida keng qullanilyapti. Bu element tashki ta’sirlardan yuqori darajada himoyalangan va yuqori tezkorlikka ega bo‘lib, K511 integral mikrosxemalari, gerkon relelari, optronlar, tiristorlar va simistorlar asosida quriladi. Diskret mantiqiy elementlar standartlashtirilib, kirish va chiqish signallari, yuklama imkoniyati, ulchamlari bo‘yicha unifikatsiyalangan bo‘lib, ularni o‘rnatish, sozlash va foydalanishni engillashtiradi.
Mantiqiy elementlarning kirish qismiga datchiklardan olinadigan signallar uzatilib chiqish qismiga elektromexanik qurilmalar va boshqa ijro elementlari ulanadi.
Murakkab avtomatlashtrish tizimlarini diskret elementlarda ishlab chiqish mantiq algebrasini qo‘llash qulaydir. Diskret sxemalarni sintezi va ularni tekshirish usullari elementlarining ketma-ket ishlashi va ularning tavsifnomalariga bog‘liq. Ish tartibiga ko‘ra sxemalar bir taktli va ko‘p taktliga ajratiladi.
Bir taktli sxemalarda ijro elementlarining holati har bir belgilangan vaqt oralig‘ida keyingi (qabul qiluvchi) elementning holati bilan aniqlanadi. Ularda qabul qiluvchi va ijrochi elementlarning belgilangan ketma-ketligi ko‘zda tutilmaydi.Ko‘p taktli sxemalarda qabul qiluvchi oraliq va ijro elementlarining belgilangan ketma-ketligi mavjud.
Diskret sxemalarning analitik ifodasini yozishda quyidagi belgilardan foydalaniladi:
A, V ..., X,Y…-qabul qiluvchi, oraliq, ijrochi, elementlari (odatda ularning ishchi chulg‘amlari ),
a,v, ... x, y,… - qo‘shiluvchi kontaktlar;
... … - ajratuvchi kontaktlari;
a + v - kontaktlarning paralel ulanishi;
a v - kontaktlarning ketma-ket ulanishi;
1 – doimiy yopiq zanjir; 0-doimiy ochiq zanjir;
f - kontaktlarning tarkibiy formulasi;
F – sxemaning umumiy tarkibiy formulasi;
Ushbu belgilardan foydalanib, amalda ixtiyoriy sxemaning matematik tarkibini topish mumkin.
Mantiq algebrasida asosan to‘rt xil qonun mavjud;