Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

Foydalanilgan adabiyotlar 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
54 
1. David Kember, Qun Wang Jamieson, Mike Pomfret & Eric T.T. Wong (
1995
). 
Learning approaches, study time and academic performance. 
Higher Education
29: 
329-343 
2. Björk, Greta and Hatlevik, Ove, (
2017
). Newly qualified teachers’ professional 
digital competence: implications for teacher education. 
European Journal of Teacher 
Education
:
Volume 41
, 2018 - Issue 2. 
3. 
https://elearningindustry.com/artificial-intelligence-in-workplace-role-shaping-
future 
MASOFAVIY TA'LIMNING RAQAMLI TRANSFORMATSIYASI 
Bekchonova Shoira Bazarbaevna 
TDPU, “Informatika” kafedrasi 
e-mail:[e-mail] 
Annotasiya
: Ushbu maqolada masofaviy ta’limning raqamli transformatsiyasining 
Covid-2019 sababli o‘tish jarayonlari va xozirgi kunda masofaviy ta’lim shaklini 
rivojlantirish uchun qo‘llanilayotgan dasturlar, saytlar yoritilgan. 
Kalit so‘zlar
: masofaviy ta’lim, transformatsiya, raqamli ta’lim, dastur, ta’lim 
muassasalari. 
So‘nggi o‘n yil ichida barcha ta’lim muassasalarida ta'lim jarayonlari, shakllari, 
texnologiyalari, metodlari va vositalari o‘zgardi. Raqamli transformatsiyaga ilk va 
samarali qadamlar qo‘yildi. Yildan yilga maktab, litsey, kollej, universitetlarda 
korporativ ta'lim, uzluksiz kasbiy rivojlanish yoki individual umrbod ta'lim shakllari 
mustahkamlanib bormoqda. An'anaviy o‘rganish usullaridan raqamli va onlayn 
vositalardan foydalanishga o‘tish jarayonlari uzviy ravishda rivojlanmoqda.
2019-2020 yilgi COVID-19 blokirovkasi bu tendentsiyani kuchaytirdi. Ko‘pgina 
mamlakatlarda ofislar, maktablar va kampuslarda tez sur’atlarda aralash ta’lim 
texnologiyalarining keskin rivojlanishiga va shu bilan birga chekka Internet 
ishlamayotgan hududlarga internetning etib borishi onlayn ta’limning samaradorligini 
oshishiga sabab bo‘ldi. YUNESKO ma'lumotlariga ko‘ra, joriy yilning mart oyi 
o‘rtalariga kelib, 1,38 milliard maktab yoshidagi o‘quvchilar maktablarning 
yopilishidan zarar ko‘rgan. [1,5-b] 
Ammo shuni tan olish kerakki, pandemiya blokirovkasi ko‘pchilikning masofaviy 
ta'limga ta'sirini oshirdi. Xuddi ko‘p ishchilarni masofaviy ishlashga duchor qilgani 
kabi va ko‘p odamlar masofaviy ta'lim va onlayn ta'lim ularga mos kelishiga ish 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
55 
jarayonida yanada ko‘proq yutuqlarga erisha olishlari mumkinligiga ishonch xosil 
qildilar. Pandemiya tugaganda ta'lim olami 2019 yil oxiridagidek bo‘lishi dargumon. 
Masofaviy 
o‘qitish texnologiyalari-masofaviy ta'lim uchun qo‘llaniladigan 
texnologiyalar, ta’limda foydalanish uchun mo‘ljallangan vositalar va ta'limga oid 
echimlar aralashmasidir. Umumiy toifada onlayn hamkorlik qilish imkonini beruvchi 
Microsoft 365 va Google Docs kabi dasturiy vositalar mavjud. Masofaviy ta'limni 
amalga oshirish uchun barcha ta'lim sohalarida Zoom, Microsoft Teams, Google 
Hangouts va boshqa ko‘plab videokonferentsiyalar va ekranda ma’lumotlar almashish 
va ko‘rsata olish imkoniyatini beruvchi vositalari ham keng qo‘llaniladi. Dropbox va 
Microsoft OneDrive kabi fayl almashish saytlari ham ta'limdan tashqarida ishlatilgani 
kabi fayllarni almashish uchun ham ishlatiladi.[2, 4- b] 
Ta'lim muassasalarida pedagoglarning ta’lim berish jarayonida zarur bo‘lgan 
ehtiyojlari uchun mo‘ljallangan maxsus echimlar ham keng qo‘llaniladi. Ulardan 
asosiylari oʻqituvchilarga onlayn darslar va oʻquv qoʻllanmalar yaratish, testlar 
oʻrnatish hamda talabalarning faolligi va taraqqiyotini kuzatish imkonini beruvchi 
virtual oʻquv muhitlari (VO‘M). So‘nggi o‘n yil ichida VO‘M lari takomillashib 
bormoqda va hozirda juda rivojlangan va funktsional masofaviy o‘qitish vositalariga 
aylandi. Ko‘p VO‘M mavjud. Ular faqat yirik o‘quv muassasalari tomonidan 
qo‘llaniladigan xususiy ishlab chiqilgan platformalardan tortib, har qanday tashkilot 
tomonidan foydalanish uchun sotib olinadigan, tekin yuklab olish mumkin bo‘lgan va 
sozlanishi mumkin bo‘lgan Internetda mavjud dasturlardir. Ko‘pgina VO‘M lar 
talabalarni boshqarish funksiyasini ham ta'minlaydi. Ushbu ta'lim va boshqaruv 
echimlari o‘rganishni boshqarish tizimlari -LMS deb nomlanadi. VO‘M va LMS ning 
ba'zi taniqli dasturlari: 
Blackboard
, 
Moodle
 , EduPoint, Ellucian va Pearson.[3,1- b] 
Baholash va imtihonlar hali ham ta'lim jarayonining muhim qismidir. Masofaviy 
tahsil oluvchilar imtihon topshirishlari kerak. Masofaviy ta'limni ta'minlaydigan ba'zi 
muassasalarda hali ham nazorat ostida jismoniy muhitda shaxsan imtihonlar 
o‘tkaziladi. Ammo masofaviy ta'lim oluvchilar soni ko‘payib borayotgani va ularning 
joylashuvi butun dunyo bo‘ylab tarqalishi sababli bu kamroq amaliy bo‘lib 
bormoqda. Buning o‘rniga masofaviy imtihon monitoringi yechimlaridan tobora 
ko‘proq foydalanilmoqda. Bularga imtihon proktorlariga nomzodlarni kuzatish 
imkonini beruvchi masofaviy monitoring vositalari, shuningdek, imtihon paytida 
qurilmadagi faoliyatni kuzatuvchi dasturiy vositalar kiradi. 
Deyarli barcha ta'lim muassasalari hozirda o‘z takliflarida onlayn komponentga 
ega. Bunga aksariyat universitetlar kiradi. Masalan, AQSHdagi Garvard, Stenford va 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
56 
MIT universitetlari masofaviy onlayn taʼlim dasturlarini taqdim etadi. Ba'zi dasturlar 
to‘liq akkreditatsiyadan o‘tishga imkon beradi, boshqalari esa o‘quv dasturlariga bepul 
kirishni taklif qiladi, ammo akkreditatsiyadan o‘tish uchun imtihonlarni topshirish 
imkoniyatisiz. 
Xorijiy oliy ta’lim muassasalarining ko‘pchiligi ta’lim berish jarayonlarida faqat 
masofaviy ta'lim shaklidan foydala boshlagan. Faqat masofaviy ta'limga qaratilgan 
onlayn universitetlar va ayrim xususiy maktablari xam mavjud. So‘nggi o‘n yillikda 
MOOCning yuksalishi ham kuzatildi. Bu ommaviy ochiq onlayn kurslarning 
qisqartmasi. Ko‘pgina ta’lim kurslari va universitetlar o‘zlarining o‘quv materiallarini 
MOOC sifatida bepul taqdim etadilar. Ular cheksiz miqdordagi talabalarga fanlarni 
yarim tuzilgan kurslarda yoki o‘z tezligida o‘rganishga imkon berish uchun 
mo‘ljallangan. EdX va Coursera kabi saytlar koʻplab universitetlar va maxsus kurslar 
uchun MOOC va boshqa kurs turlari orqali taʼlim berish uchun markaz vazifasini 
bajaradi.[4,2-b] 
Onlayn dunyo kengaygan sari, onlayn ta'lim landshafti ham o‘sdi. MOOC da 
yuqorida aytib o‘tilganiga qo‘shimcha ravishda, siz o‘rganmoqchi bo‘lgan har qanday 
fan 
bo‘yicha 
kurslarni 
topishingiz 
mumkin. Ham 
bepul, 
ham 
pullik 
manbalardan. Bepul ta’limga misol -ko‘plab ta'lim mazmuni va kurslariga ega 
YouTube mavjud. Udemy-dunyodagi eng katta onlayn kurslar to‘plami. Ingliz, rus va 
boshqa tillarda. Tajriba almashishni va bilim olishni istayotgan har bir shaxs qiziqarli 
va zamonaviy ta'lim olish uchun foydalanishi mumkin bo‘lgan platforma. Shunga 
o‘xshash ko‘plab saytlar mavjud. Ushbu yangi onlayn ta'lim platformalari 
mutaxassislarga o‘z bilimlarini etkazish va bu jarayonda daromad olishning ajoyib 
usulini taqdim etadi.
Ushbu raqamli ta'lim yechimlari jonli shaxs tajribasini taqdim etish uchun talab 
qilinadi. Talaba va oʻqituvchining 
ilova tajribasi 
raqamli infratuzilmaning mavjudligi, 
epchilligi va kengaytirilishiga bogʻliq. Masofaviy ta'lim tajribasining sifati va qiymati 
bugungi kunda mavjud bo‘lgan ta'lim imkoniyatlarining xilma-xilligiga ega bo‘lishi 
kerak.
Kelgusi bir necha yil ichida ta'lim masofaviy ta'lim orqali ko‘proq rivojlandi. Bu 
Covid-19 blokirovkasi va davom etayotgan ijtimoiy uzoqlashuv natijasida o‘zgarishlar 
bilan bog'liq bo‘ldi. Bundan tashqari, masofaviy ta'lim ko‘pchilik uchun samaraliroq va 
tejamkorroq ekanligini aniqlash uning o‘sishiga yordam beradi. Biz masofadan turib 
onlayn o‘rganish, vaqti-vaqti bilan shaxsan va joyida o‘quv qo‘llanmalardan 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
57 
foydalanish va simpoziumlar o‘tkazish bilan gibrid yetkazib berish modeli paydo 
bo‘lishini ko‘rishimiz mumkin. 
Masofaviy ta'limni ta'minlash zarurati mavjud universitetlarning kengayishiga va 
raqobatbarchi yangi universitetlarning kirib kelishiga olib keladi. Bu shunday bo‘lishi 
kerak va ta’lim sohasida rivojlanish qaysi universitetlarda ta'lim sifati, ular ishlab 
chiqargan talabalar standarti va shartnomaning pul qiymatiga qarab muvaffaqiyat 
qozonishini hal qiladi.