Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari

Kalit so‘zlar:
raqamli texnologiyalar, ta'lim tizimi, raqamli transformatsiya, 
akademik ish, talabalar, ta'lim, o‘qituvchi, Internet, oliy ta'lim, raqamlashtirish, raqamli 
iqtisodiyot, onlayn ta'lim. 
Iqtisodiyotning barcha tarmoqlari raqamli transformatsiyadan o‘tmoqda. Va 
ta'lim, uning inertligi va hatto ossifikatsiyasiga qaramay, istisno emas. 
Mehnat bozori bitiruvchilarni tayyorlash uchun sifat jihatidan boshqacha 
mazmunni talab qiladi. Raqamlashtirish nafaqat ta’lim mazmuniga, balki uni tashkil 
etishga ham ta’sir qiladi [1]. Ushbu jarayonlar universitetlar va professor-o‘qituvchilari 
uchun aralash holatlarni yuzaga kelishiga olib keladi. Kerakli vakolatlar ko‘pincha 
ta'lim muassasalari devorlaridan tashqarida olinadi, chunki ta'lim dasturlari ko‘pincha 
texnologiya rivojlanish dinamikasiga mos kelmaydi. 
Olingan bilim va ko‘nikmalarni tashuvchidan o‘qituvchi bilimlar bazasini 
yo‘naltirishga yordam beradigan navigatorga aylanadi. Bu masalalarning barchasi 
O‘zbekiston oliy ta'lim tizimini isloh qilish bilan ayniqsa bog'liqdir. Kerakli 
optimallashtirish universitetlar sonini oddiy qisqartirish va ularni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash bilan almashtiriladi. Ilmiy faoliyat mazmunini baholash fanning rasmiy 
detallari bilan almashtiriladi. Pedagogik faoliyat yangicha tus oladi. 
Raqamli texnologiyalarning hayotning barcha jabhalariga kirib borishi ommaviy 
ishchilardan ta'limning yangi sifatini talab qiladi. Bugungi kunda mavjud ta'lim tizimi 
tomonidan shakllantirilgan boshlang'ich savodxonlik yetarli emas, xodimlarning 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
47 
yarmidan ortig'i kerakli savodxonlik darajasini kompyuter bilan almashtirish mumkin 
bo‘lgan ishlarni bajaradi. Ularning atigi 13 foizining savodxonlik darajasi intellektual 
kompyuter tizimlari (hozirgi yoki keyingi o‘n yil ichida kutilayotgan) darajasidan 
oshadi. Shu bilan birga, umumiy savodxonligi yuqori bo‘lgan ishchilar ulushi 
to‘qsoninchi yillarga nisbatan kamaydi. Zamonaviy ishchilarni tayyorlash o‘z o‘rnini 
yigirma yil oldin ishlagan ishchilarni tayyorlashga bo‘shatib bermoqda. Zamonaviy 
ta'lim tizimi tub o‘zgarishlarga muhtoj. 
Olimlar Kramarenko N.S., Kvashin A.Yu., Karakozov S.D., Uvarov A.Yu., 
Akimova O.B.larning tadqiqotlari shuni koʻrsatdiki, resurslar cheklanganligi va 
pedagoglarning raqamli savodxonligi yetarli emasligi sababli raqamli transformatsiya 
taʼlim tashkilotlariga kechikish va notekis taʼsir koʻrsatmoqda. so‘nggi o‘n yilliklarda 
amalga oshirilgan ta'lim islohotlari samarasiz bo‘ldi. 
Raqamli inqilob o‘zi bilan duch kelgan muammolarni hal qilish vositalarini olib 
keldi. Raqamli texnologiyalar va vositalardan o‘z ishida mohirona foydalanadigan 
insonning intellektual mehnat unumdorligi sezilarli darajada oshadi. Siyosatchilar va 
iqtisodchilar ko‘pincha shunga o‘xshash ta'sir ta'limda kuzatilishi kerak, deb 
hisoblashadi va ta'lim muassasalari sifatini yaxshilashga yagona to‘siq bu raqamli 
texnologiyalar mablag'larining yetishmasligi tufayli yuzaga kelgan texnologik raqamli 
tafovutdir. Mahalliy va xalqaro tajriba shuni ko‘rsatadiki, ta'lim jarayoni ishtirokchilari 
orasida raqamli texnologiyalar mavjudligi ta'lim va tarbiya ishlari samaradorligini 
oshirish uchun zarur, ammo yetarli emas. Raqamli texnologiyalarning tarqalishi 
individual ijodiy o‘qituvchilarning ishini yaxshilashga yordam beradi, ammo ular 
an'anaviy tarzda tashkil etilgan o‘quv jarayoni samaradorligini oshirishga qodir emas. 
Internet va mobil kompyuterlar (noutbuklar, planshetlar, smartfonlar va h.k.)dan 
foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish raqamli texnologiyalardan foydalana 
olmaydiganlar bilan raqamli tafovutni bartaraf etishga yordam bermoqda. Bu 
texnologik bo‘shliq. Mobil qurilmalar va Internetning ko‘payishi raqamli tafovutni 
asta-sekin yo‘q qilmoqda. Kelgusi yillarda bu bo‘shliq muhim omildan ahamiyatsiz 
omilga aylanadi. Raqamli texnologik tafovut bartaraf etilgach, yangi raqamli tafovut 
o‘sib bormoqda. Bu tadqiqot, kuzatish, loyihalash kabi nostandart ishlar uchun raqamli 
texnologiyalardan ijodiy foydalana oladiganlar bilan raqamli texnologiyalardan faqat 
oddiy operatsiyalar uchun foydalana oladiganlar o‘rtasidagi tengsizlik bilan bog'liq. 
Yangi raqamli tafovut raqamli texnologiyalar paydo bo‘lgan barcha sohalarda, barcha 
ijtimoiy guruhlarda o‘sib bormoqda va bu maktablar va universitetlardan boshlanadi. 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
48 
Yangi raqamli tafovutni bartaraf etish kontentni yangilash bilan bog'liq va ta'limning 
dolzarb vazifalaridan biriga aylanmoqda. 
Ko‘pgina olimlarning fikricha, bugungi kunda kompyuter barcha turdagi 
ma'lumotlar bilan ishlash uchun birinchi universal ommaviy vositaga aylanmoqda. 
Zamonaviy kompyuter dasturlari tasvirlar, tovushlar, video materiallar va matnlar, 
hisob-kitoblar, turli ob'ektlarning axborot modellari va boshqalar bilan yangi usulda 
ishlash imkonini beradi. Ta'lim tizimi xodimlari va metodistlar kelgusi yillarda yangi 
raqamli axborot vositalarining ommaviy tarqalishini hisobga olgan holda ta'lim 
natijalari bo‘yicha an'anaviy qarashlarni o‘zgartirishi kerak. Ular talab qilinadigan 
ta'lim natijalariga erishishni tekshirish va umumiy ta'lim mazmunini aniqlash uchun 
foydalaniladigan yechimlarni qayta ko‘rib chiqishlari kerak. 
Bizning ushbu materilimizda aniq yechimlardan biri bu ta'lim muassasasining 
o‘quv jarayoniga elektron axborot-ta'lim muhitini ishlab chiqish va joriy etishdir. 
Elektron axborot-ta'lim muhitizamonaviy ta'lim jarayonini ta'minlash uchun 
mo‘ljallangan zarur komponent hisoblanadi. Elektron axborot-ta'lim muhiti bilimlar 
oqimini amalga oshirish uchun zamonaviy texnologik platformalardan foydalanishi 
kerak, bu esa barcha ishtirokchilarga sinxron va asinxron aloqa orqali ta’lim jarayonida 
samarali o‘zaro hamkorlik qilish imkonini beradi. Elektron axborot-ta'lim muhiti 
yordamida o‘quv jarayonini to‘g'ri qurish bilan ushbu innovatsiyaning afzalliklari aniq. 
Biz ulardan faqat bir nechtasini sanab o‘tamiz. 
1. Mavjud "texnologik bo‘shliqlarni" minimallashtirish. 
2. Elektron axborot-ta'lim muhiti ta'limning zamonaviy muammolarini 
muvaffaqiyatli hal qilish imkonini beradi. 
3. Vaqt va makon chegaralarini o‘chirish imkoniyati mavjud. 
Elektron axborot-ta'lim muhitiga kirish o‘qituvchi va talabaning qayerda 
bo‘lishidan qat'iy nazar o‘rganish imkonini beradi: o‘rganish istalgan joyda, istalgan 
vaqtda bo‘lishi mumkin. O‘qituvchi va shogirdning joylashuvi endi unchalik muhim 
emas, bilim olamiga “yo‘l ko‘rsatuvchi” bo‘lsa kifoya.
Elektron axborot-ta'lim muhiti har bir talabaning o‘quv ishlarini samarali 
boshqarishga yordam beradi. Uning mumkin bo‘lgan harakatlari ko‘lami ortib 
bormoqda, shu bilan birga uning tarbiyaviy ish samaradorligi uchun mas'uliyati ortib 
bormoqda.
Raqamli texnologiyalar jadal kengaymoqda va yangilanmoqda (yuqori tezlikdagi 
Internet; yuqori samarali raqamli mobil qurilmalar - smartfonlar, planshetlar va 
boshqalar; Web 2.0 vositalari - bloglar, ijtimoiy tarmoqlar va boshqalar; bulutli 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
49 
xizmatlar - Google, Office 365 va boshqalar; virtual borliq va sun'iy intellekt 
qurilmalarining yangi avlodi. Bu raqamli vositalar, materiallar va xizmatlardan 
foydalanish uchun cheksiz imkoniyatlarni ochib beradi.Talabalar va o‘qituvchilar 
o‘zlarining axborot makonini va uni almashish ustidan misli ko‘rilmagan nazoratga ega 
bo‘lishadi. O‘z-o‘zini nazorat qilish va o‘zaro nazorat qilish imkoniyatlari, o‘rganishga 
qiziqishni shakllantirish, mazmunli o‘rganish uchun. 
Talabalar va o‘qituvchilar uchun ko‘plab raqobatdosh manbalar mavjudligi aniq: 
raqamli ta'lim resurslari, o‘quv dasturlari, onlayn kurslar va turli xil onlayn xizmatlar, 
jumladan elektron axborot-ta'lim muhiti. Internet orqali mavjud raqamli manbalar yuz 
minglab o‘quv materiallarini o‘z ichiga oladi, ular tufayli o‘quvchilarning individual 
xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olgan holda o‘quv materiallarini tanlash, ularning 
o‘quv ishlarini farqlash va talab qilinadigan maqsadlarga to‘liq erishish uchun haqiqiy 
imkoniyat mavjud. ularning har biri tomonidan ta'lim natijalari. Ta'lim muassasasida 
ta'lim mazmunini belgilashning asosiy vositasi ta'lim natijalariga qo‘yiladigan talablar 
- ta'lim yutuqlari standartlari bo‘lishi kerak.
Shuni ta'kidlash kerakki, raqamli texnologiyalar ta'limni takomillashtirish uchun 
juda ko‘p imkoniyatlarni beradi, ammo ularni ta'lim jarayoniga integratsiya qilish oson 
emas. Ta’lim muassasalarini raqamli texnologiyalar bilan jihozlashning o‘zi ta’lim 
natijalarini oshirishga olib kelmaydi. Ta'limning raqamli transformatsiyasini raqamli 
tafovutni bartaraf etish muammolarining yechimi sifatida tasavvur qilish mumkin. 
Asosan, ta'lim tizimi axborot ishlab chiqarish bo‘lib, u doimo axborot muhitida amalga 
oshiriladi. O‘tgan o‘n yilliklarda biz “qog‘oz”dan “raqamli” axborot ta’lim muhitiga 
o‘tishni ko‘rdik. Rivojlanishning turli bosqichlarida bu o‘tish kompyuterlashtirish, 
axborotlashtirish, bugungi kunda esa inson faoliyatining tegishli sohasini 
raqamlashtirish deb nomlangan. 
Shunday qilib, raqamli inqilobning yangi bosqichi ta'limda raqamli 
texnologiyalardan foydalanish uchun asos yaratadi, bu esa raqamli texnologiyalarni 
qo‘yilgan vazifalarni hal qilishning qulay va ishonchli vositasiga aylantiradi. 
Ta'limning raqamli transformatsiyasining mohiyati raqamli texnologiyalardan 
foydalanish asosida o‘quv jarayonini individuallashtirishga qaratilgan harakatdir. 
Uning asosiy xususiyati shundaki, raqamli texnologiyalar amaliyotda yangi pedagogik 
amaliyotlardan (tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va o‘tkazishning yangi modellari) 
foydalanishga yordam beradi, ular ilgari an’anaviy “qog‘oz” yordamida amalga 
oshirishning murakkabligi tufayli ommaviy ta’limda munosib o‘rin egallamaydi. 
axborot texnologiyalari. So‘nggi o‘n yil ichida raqamli texnologiyalar zamonaviy 

---

Raqamli pedagogika: holati va rivojlanish istiqbollari
 
50 
yuqori texnologiyali sanoat tarmoqlari, xizmat ko‘rsatish sohalari va davlat 
idoralarining kundalik faoliyatini yaxshilashga yordam berdi. Kelgusi o‘n yillikda ular 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasidagi yangi yutuqlar tufayli ta'lim 
muassasalari faoliyatini yaxshilashga yordam beradi.