Раҳмонов Улуғбек Каримович

Мусиқанинг ифода воситалари. 
Режа: 
1. Мусиқа ифода воситасининг мусиқа ижрочилигидаги ўрни. 
2. Мусиқа ифода воситаларининг ёзилиш тартиби ва 
белгиланиши. 
Жаҳон мусиқа санъати ижрочилигида мусиқа оҳангларининг
сайқалланишида мусиқа ифода воситалари муҳим ўрин эгаллайди. Бу 
ифода воситасини мусиқа ибораси билан алтерация белгилари 
дейилади. Бу иборалар мусиқа товушлари, оҳангларининг пардалари 
кўтарилишида, пасайишида ёки асли ҳолда ижро этиш зарур бўлса 
қўлланилади.
Диез - 

товуш пардасини ярим тон кўтаради. 
Дубл диез - 

товуш пардасини бир тон кўтаради. 
Бемол - 

товуш пардасини ярим тон пасайтиради. 
Дубл бемол - 

товуш пардасини бир тон пасайтиради. 
Бекар - 

ўзидан олдин келган белгиларни рад қилади. 
Алтерация белгилари нота чизиқларига ва оралиғига ёзилиб, 
лозим бўлганида ноталар олдига, шунингдек калитларнинг ўнг 
томонига ҳам қўйилади. 
Мусиқавий иборалар асосан мусиқа калитидан кейин ёзилади. 
Мусиқавий иборалардан ташқари товушлар чўзимини узайтирувчи 
қўшимча белгилар ҳам қўлланилади. Бу белги – нуқта деб аталади. 
Нуқта – нота чўзимининг ўнг томонига қўйилади. Агар нуқта қайси 
нота чўзимининг ўнг томонига қўйилса, шу нота чўзимини ярим 
баробар узайтиради.

. = 

+ 


. = 

+ 


. = 

+ 


. = 

+ 

Лига – ёнма-ён турган бир хил баландликдаги нота чизимларини 
борлаштирувчи эгри чизиқ. 

---

23 
.
Фермато-товуш чўзимли вақт билан чекланмаган товуш 
чўзимининг вақт билан чекланмаган узайишини кўрсатувчи белги. 
Фермато ўртасига нуқта қўйилган ингичка ярим доира шаклида 
ёзилади.
Фермато нота устига ёки остига қўйилади. Мусиқа ифода 
воситаларидан яна бир белги бу – пауза белгисидир. Пауза – деб 
товуш оҳангини вақтинча тўхталишига пауза дейилади. Паузалар 
ноталар сингари бўлинади ва нота чўзими сингари саналади. 
Бутун нота чўзимига тенг бутун пауза. Бутун пауза чизиқнинг 
тагига ёзилади. Саноғи 4и га тенг. 
Яримталик нота чўзимига тенг ярим пауза. Ярим пауза чизиқ устига 
ёзилади ва саноғи 2и га тенг. 
Чорактали нота чорактали пауза, саноғи 1и-га тенг 
Нимчорак нота чўзимига тенг нимчорак пауза, саноғи бир ёки и-га 
тенг. 

---

24 
Ўн олтиталик нота чўзмига тенг ўн олтиталик пауза, саноғи иккитаси 
бир ёки и-га тенг. 
Мусиқа ижрочилигида ноталарнинг ёзувини соддалаштириш ва 
қисқартириш учун қатор белгилар қўлланилади.
1. 
Нота ўқишни мураккаблаштирадиган қўшимча чизиқларни 
кўпайтирмаслик учун мусиқа асарларининг маълум қисмида 
бир октавага юқори ёки бир октава пастга кўчириш белгиси 
қўйилади.
Ёзилиши Ижро этилиши 
Ёзилиши 
Ижро этилиши 
Бир октава юқорига ёки пастга кўчириш узуқ-узуқ чизиқлар 
тугаган жойгача давом этади. 
2. 
Қайтариш белгиси реприза. Бу белги асарнинг маълум бир 
қисмини 
ёки 
бошидан 
оҳиригача 
қайтариш 
учун 
қўлланиладиган белги. Бу белги қўйилган жой икки марта 
ижро этилади.

---

25 
Агарда қайтариладиган қисмнинг ёки бутун асарнинг тугалланиш 
қисми ўзгарадиган бўлса бундай ҳолларда ўзгарувчи тактлар 
ёзилади ва улар устига ҳам квадрат қавс қўйилади. Қавс устига бир 
ва икки рақамлари ёзилади. Бу қайтариш белгисини волта 
дейилади.
Бу белгида куй бир марта ижро этилганига бир рақам белгиланган 
жой ижро этилади. 2-марта қайтарилганда икки рақамли жой ижро 
этилади. Бирор тактни бир ёки бир неча марта такрорлаш лозим 
бўлганида қуйидаги белги ёзилади.