Rahmanova z

Odam va hayvon tanasida muskul to’qima butun skeletni qoplab oladi, bundan tashkari muskul to’qima kavak organlarning devorida uchraydi, yurak ham muskul to’qimadan tashkil topgan. Muskul to’qima organizmda, sosan, harakat vazifasini bajaradi.

Bu to’qima tuzilishiga k’ora ikki xil buladi: sillik va kundalang targil muskullar. Kundalang targil muskul to’qimaning uzi ikki xilga b’olinadi: skelet va yurak muskullari.

Skeletning ko’ndalang yo’lli muskul to’qimasi asosini uzun, ko’p yadroli qora va oq disklardan iborat tolachalar tashil etadi. Tolachalar silindr shaklida bo’lib,uchlari yumaloq,ayrimlariniki tarmoqlangan. Ularning uzunligi 100mm dan 12sm gacha. Diametri bir necha mikrondan---100mk gacha. Har bir tolacha yupqa parda –sarkolemma bilan o’ralgan. Sarkolemma uch qavat dan tashkil topgan: 1) ichki qavatining qalinligi 50-100A; 2) o’rta yoki oraliq qavatining qalinligi 150-250A; 3) tashqi-bazofil qavatining qalinligi 300-500A.
Har bir muskul tolasiga ustki tomondan to’rsimon shaklda prekollagen tolachalari kelib tutashadi. Ularni ustki tomondan esa bazal menbrana yopib turadi. Ingichka fibrillardan tashkil topgan bazal menbrana amorf modda yordamida bir-biri bilan yopishib, muskul tolasi atrofida oylashuvchi biriktiruvchi to’qima-kollagen va agriofil tolachalar bilan tutashadi. Shunday qilib, har bir muskul tolasi o’ziga tegishli biriktiruvchi to’qimadan iborat qavat bilan o’ralib turadi. Bu qavatga - endomizium deyiladi. Bir nechta shunday endomiziumlar yig`ilib bitta tutam hosil qiladi va ularni ham biriktiruvchi to’qimadan iborat ikkinsi bir yangi parda o’rab oladi. Bu parda – perimizium deyiladi. Bitta yoki bir nesta muskulni o’rab turgan pardaga – fassiya deyilib, unga epimizium nomi berilgan.
Biriktiruvchi to’qima orqali har bir muskul tolachalariga qon tomirlar bilan nerv shoxobchalari kirib kelgan. Ko’ndalang yo’lli muskul tolachalari, odatda, ko’p yadroli bo’lib, yadrolarining soni o’ntadan yuztagacha bo’lishi mumkin. Yadrolar, odatda, tolachalariningpreriferik qismiga joylashgan. Yadro va protofibrillalar atrofidagi bo’shliqlarni sitoplazma (sarkoplazma) suyuqlig`i to’ldirib turadi. Bundan tashqari, tolachalar tarkibida hujayra organoidlari va kiritmalari bor. Bular orasida yeng ko’p uchraydigani mioglobin (pigment hamda oqsil globin) bilan muskullarga qizil rang beruvchi gemoglabindir. Ko’ndalang yo’lli muskul to’qimalari tarkibidagi mioglobin oqsillarning ko’p yoki ozligiga qarab ular quyidagicha farq qilinndi: