Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Do’zax ichra kirsa oshiq, parvo qilmas, Ko’rib, bilib, mol-u mulkin qo’lga olmas. Hur-u qusur g’ulmonlarni ko’/ga ilmas, Faryod etib g’avg’o qilib yurar bo’lgay (182). Oshiqlar mol-u mulkni ko’zga ilmaydi. Dunyoviy ziynatlaiga hirs [o’ygan kishilar esa shoir nazarida gumroh, badkirdor, g’ofil jmsalardir:
Nafs yo’Hga kirgan kishi rasvo bo’lur, Yo’ldin ozib, toyib, to’zib gumroh bo’lur. Yotsa, qo’psa shayton bila hamroh bo*lur, Nafsni tepkil, nafsni tepkil, ey badkirdor (102). Ahmad Yassaviy hikmatlarining aksariyati murabba' shaklida /ozilgan bo’Iib, ufar nafaqat g’oyaviy jihatdan, balki badiiy salohiyati tuqtai nazaridan ham mumtoz she'riyatimizning eng sara lurdonalaridan sanaladi. Shoir ijodidagi oshiq, darvesh, eranlar, murid, wrshid, piri mug’on singari obrazlar hamda Fir'avn, Qorun, Faridun, [uso, Vomiq, Uzro, Yusuf, Farhod, Majnun, Od, Mansur, Shibli, •oyazid, Junayd, Zunnun, Ya'qub, Zulayho, Zol, Arslonbob, 'ikriyo, Ayyub kabi juda ko’p afsonaviy va tarixiy shaxslar timsollarining [o’llanishida o’ziga xos teran falsafiy ma'no mujassamlashganligi pzatiladi. Shoir ana shunday badiiy timsollar vositasida o’z maqsad-mddaosini o’quvchiga ravohan va badiiy bo’yoqdor tarzda yetkazadi. tikmatlarda qo’llangan badiiy timsollar bilan bog’liq afsona va rivoyatiar ilqimiz orasida keng tarqalganligi hamda ko’pchilikka tanish ekanligi loir she'riyati ta'sir doirasining yanada kengayishiga sabab bo’Igan: Tinmayin men hasratingda Olloh desam, Zor ingrabon zokir bo’lib, rabbim desam. Quli bo’lib, qulligingda bo’yin sunsam, Bu isfa biria, yorab, seni topg’aymumen?
Zikriyodek bu boshimxa arra qo’ysam, Ayyubdek ham bu tanimga qurtni solsam. Musodek bam Tur tog’iga toat qilsam, Bu ish birla, yorab, scni topg’aymumen? Yunusdek bam daryo ichra baliq blsam, Yusufdek ham quduq ichra vatan qilsam. Yoqubdek ham Yusuf uchun ko’p yig’lasam, Bu ish birla, yorab, seni topg’aymumen? Shiblidek ham oshiq bo’lib samo ursam, Boyaziddek tun-kun tinmay Ka'ba borsam. Ka'ba ichra yuzura surtib zor ingrasam, Bu isb birla, yorab, seni topg’aymumen? MaVufdck ham ushbu yo’lga qadam qo’ysam, Mansurdek ham jondin kechib dorga qo’nsam. Dor uzra. shavqlanibon haqni aysam, Bu ish birla, yorab, seni topg’aymumen? Qul Xoja Ahmad, qulluq icbra sobit bo’Isam, Zokir bo’Iib, zikrin aytib rabbim dcsam, Zikrinda shavqlanibon kuyib yonsam, Bu ish birla, yorab, seni topg’aymumen? (94-95). Ahmad Yassaviy yuqorida keltirganimiz iqtibc^da kuzatilgani singari insoniyat tarixida g’oyatda muhim ahamiyatga ega bo’lgan tarixiy va afsonaviy shaxslar timsollaridan mahorat bilan foydalangan hamda she'rdagi asosiy g’oya tavhid-AUoh bilan birlashish yo’li haqida o’zining nihoyatda teran mulohazalarini badiiylashtirishga muvaffaq bo’Igan. Satrlarda talmeh asosi bo’lib kelgan diniy arbob, tarixiy va afsonaviy shaxslar ulug’ shoir ifodalamoqchi bo’lgan g’oyalarni she'rxonga qabariq hamda bo’liq yetkazish uchun beminnat xizmat qilgan. Shoir turkiy, jumladan, o’zbek tasawuf adabiyoti taraqqiyotiga o’zining ana shunday purma'no hikmatlari bilan ulushini qo’shib, avlodlarga muhim axloqiy-ta'limiy mohiyat kasb etuvchi adabiy meros qoldirdi.