Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Keldi ulu onasi xidmata,
Bir nabira chekibon hazrata.
Ul nabira o*n ikki yoshida,
Lek ynz fitna oning boshida. : Aqd etib oni qlia oldi,
Naqdi ishqini kngulga soldi.
UI nabiraning atosi - Barlos,
Bldi Barlosa xon qarindosh. <
Bldi xon kngli base moyil ango,
Kksi uzra yosodi manzil ango (44-45-b.)-Dostonda Shayboniyxon tabiatidagi bunday pastkashlik Samarqandni olish arafasida Sulton AJining onasi Zuhrabegimning unga elchi yuborib, farosatsizlarcha oshiqlik taklifmi bayon etishi va unga javoban zini oyibona «oshiq» sifatida krsatgan. Shayboniyxon shaharni qlga kiritgach, Zuhrabegimni birovga in'om qilishida, Sulton Alini esa qatl etishida ham namoyon bladi. Shuningdek, uning Boburning opasi Xonzodabegimga «oshiqi beqaror» blib, Samarqandni uning visoliga erishish uchun zabt qilganini pesh qilishi ham quvchida yomon taassurot qoldiradi. Bu ham yetmagandek Shayboniyxon qayerni qIga kiritsa, sha yeming hukmdorini tahqirlash, mazax qilishda davom etadi. Jumladan, u Toshkent hokimi Sulton Mahmudxonni asir olib, uning oila a'zolaridan yosh qizchani z nikohiga oladi. Muhammad Solih hukmdorining bu nomunosib qiliqlarini ham xursand bir kayfiyatda, katta ehtiros bilan vasf etadi. Shoir yosh qizchaning Shayboniyxon oldiga kelishini Sulaymon oldiga kelgan Bilqisga qiyoslaydi. Boshqalarning fojiasidan lazzatlanish kayfiyatida bitilgan bu doston kitobxon knglida noxush bir manzara, kuchli nafrat ham paydo qiladi.
Shoir Shayboniyxonni benazir, zi orzu qilgan hukmdor sifatida tasvirlashga qanchalik harakat qilmasin, uning kigan-kechirganlari tasviri ezgu adabiy niyatini amalga oshirishida mone'lik qiladi. Shu bois, dostonda

taxayyulga erk berish (xayolotga tayanish) uslubidan haqqoniy tasvir tarzi yetaicchilik qila boshlaydi. Dostonda tarixiy voqelikni boricha tasvirlash, unga va tarixiy shaxslarga muallifi munosabatidan qafiy nazar, Shayboiynoma»ni zbek mumtoz adabiyotidagi dastlabki tarixiy -jangnoma masnaviy blishini ta'min etgan. Dostondagi ana shu yetakchi uslubiy jilo Shayboniyning xalq boshiga solgan oir kunlarini fosh etishga tiam imkon yaratgan. U qaysi bir shaharni, qionni ololmasa, uni uzoq muddat qamal qiladi. Qamalda qolganlarning tinkasini quritib, ochlik azobiga giriftor etadi. Buni dostondagi juda kplab lavhalar misolida aytish mumkin. Awalo, shuni ta'kidlash rinliki, muallif Shayboniyxonniiig larbiy salohiyatini krsatish uchun shahar va qo'ig⁴on qal'alarini nihoyatda saquwat, uni muhofaza qiluvchilami esa ta tajribali ekanligiga e'tiborni qaratadi. Jumladan, dostonda Dabusiya qal'asi quyidagicha tasvirlanadi: