Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Laqabi Solih-u zi lolili,
Nur Said g*li Muhammad Solih.
Mundoq ayturki, xudodin taqdir,
Chun otam ishiga berdi tayir —
Chiqdi Xorazm diyori qIidan,
Xivaqu Kot hisori qIidan.
Tushti andin guzori Marv sori,
Anda sovrildi ev-u eli bari.
Ayladi nsh shahodat jonii,
Aitga nsh ldi saolat jomi.
Mani gardun sitami qildi yetim,
Ayladi kishvari am ichra muqim. Xorliqlar bila stum bisyor,
Zorlilar bila krdum ozor.
Har falokatki hlur dunyoda,
Hech qaysidin eman ozoda (32-33 b.)-
Muhammad Solih mana shunday kulfatlar bilan qarshilashganiga qaramay, yoshlik cholarida qunt va havas bilan qiydi. Zamonasining
ulu donishmandi va shoiri, naqshbandiya tariqatining yirik peshvosi Abdurahmon Jomiydan tahsil oladi. U arab va fors-tojik tilini mukammal iganishga harakat qiladi. Shu tillarda bitilgan adabiy asarlar bilan yaqindan tanishadi. Shuningdek, tarix, falsafaga oid asarlarni sevib mutolaa qiladi. Xattotlik sirlarini puxta rganib, bu sohada ancha muvaffaqiyat qozonadi. Shoirning z e'tirofiga kra, u goh Xurosonda, goh Samarqandda temuriy hukmdorlar saroyida xizmat qiladi. Jumladan, u Sulton Husayn Boyqaro saroyida mulozimlik bilan mashul bladi. Biroq bu faoliyat uzoqqa chzilmaydi. Muhammad Solih otasi mol-mulkining talon-taroj blishi hamda fojiali vafot etishiga temuriylar sababchi blganidan nafratlanganligi bois Shayboniyxon xizmatiga tganligini ta'kidlaydi. Alisher Navoiy esa «Majolis un-nafois»da uning saroydan ketishini quyidagicha izohlaydi: «Anga ham arib sahv (xato - R.V., H.E) tushtikim, Sulton Sohibqiron (Husayn Boyqaro) qulliidin aybat (kzga krinmaslik, yashirinish) ixtiyor qildi. Ba'zi derlarki, bexudli (aqlsizlik) olamida yamon musohiblar (dstlar) ani bu yamon yla tutubturlar» (Asarlar. 13. 146-b.)- Shunday qilib, Muhammad Solih Alisher Navoiy e'tirof etgan «yamon muhosiblar»idan biri Mullo Abdurahimning taklifi bilan 1499-yilda Shayboniyxon xizmatiga tadi.
Bu davrda Movarounnahrni tarqoqlik va boshboshdoqlik bilan idora etayotgan temuriy hukmdorlaiga qarshi mulktalablik iddaosi bilan ketma-ket hujum uyushtirib turgan Shayboniyxon Muhammad Solihning taklifmi mamnuniyat bilan qabul qiladi. U shoiiga «amir ul-umaro» («ulamolar amiri»), «malik ush-shuaro» («shoirlar sultoni») unvonlarini beradi. Shayboniyxonning bunday iltifoti ziga xos siyosiy ahamiyatga molik edi. Bu bilan u temuriylardan norozi blgan yirik amaldorlar, olim-u shoirlarni ziga odirib olishga intilardi. Shayboniyxon «samimiyat»iga ishongan Muhammad Solih singari mulkni idora etishga qodir, harbiy salohiyatga ega blgan kishilar unga sadoqat bilan xizmat qila boshladilar. Bunday xizmatning har qanday mukofotga loyiqligini teran idrok etgan Shayboniyxon, manbalarda ma'lumot berilishicha, Buxoroni egallab, Samarqand tomon otlanganida, Muhammad Solihni z mida Buxoroda dorua vazifasida qoldiradi.
Muhammmad Solih Shayboniyxonning juda kpIab yurishlarida u bilan birga ishtirok etadi. Bir oz muddat Qunduzda bladi. 1504-yilda
oxiriga qadar shu yerda istiqomat qilgan. Ilmiy manbalarda shoirning vafot etgan sanasi Lutf Alibek Ozarning «Otashkada» asaridagi qaydga asoslanib hijriy 941, melodiy 1535-yil ekanligi ma'lum qilinadi.