Rahbari: polkovnik О. Mirjalolov

II. Qurolni normal otish holatiga keltirishning zamonaviy taklifi.
2.1 Qo‘llaniladigan qurilmalar tavsifi
O‘q otar qurollarni o‘q dori sarf qilmasdan normal urish holatiga keltirish elektron moslamasini qo‘llashni o‘rganib chiqildi. Elektron moslamaga quyidagi qurilmalar kerak bo‘ladi. (1-rasm).

1-rasm. Qurolni normal urish holatiga keltirish elektron moslamasini

Raqamli kamera (inglizcha: digital camera) — fotosuratlarni raqamli xotiraga joylovchi fotokamera. Zamonaviy kameralarning aksariyati raqamli boʻlib, mobil va transport vositalari kabi boshqa qurilmalar qismi qilib ishlab chiqarilmoqda. Biroq, yuqori sifatli, yuqori aniqlikdagi alohida kameralar hali ham professionallar tomonidan keng qoʻllaniladi.(2-rasm)
Raqamli kameralarda ham, kinokameralarda ham odatda tasvir yigʻuvchi qurilmaga yorugʻlik jamlovchi oʻzgaruvchan diafragmali bir xil optik tizim ishlatiladi. Tasmali kameralardan farq qilib raqamli kameralarda tasvir yigʻuvchi qurilma kimyoviy emas, balki elektron prinsipda ishlaydi. Shuningdek raqamli kameralarda olingan suratlarni darhol koʻrish va xotiradan oʻchirish mumkin. Koʻpgina raqamli kameralar ovozli videolarni ham yoza oladi. Baʼzi raqamli kameralar suratlarni qirqishi, bir-biriga ulashi va boshqa sodda tasvir tahrir ishlarini bajara oladi.

2-rasm. Raqamli kamera (Ip kamera).

Nilni avtomatik tarzda to‘g‘rilash uchun "Servo" motorining xususiyatlari (servo motorlar)

Yuqori texnologiyali uskunalar vosita milining aylanish burchagini doimiy nazorat qilish bilan doimiy dinamik harakatlarni amalga oshirishga imkon beruvchi zamonaviy dizayn elementlaridan foydalanishni, shuningdek, elektromexanik qurilmalarda tezlikni nazorat qilish qobiliyatidan foydalanishni o‘z ichiga oladi (3-rasm).

3-rasm. Servo matori.
Barcha aylantirish vazifalari servo motorlar yordamida hal qilinishi mumkin. Ular kerakli oraliqda elektr haydovchi tizimidir, bu esa samaradorlikni ta'minlaydi tezlikni boshqarish. Ushbu turdagi motorlarni qo‘llash yuqori chastotali jarayonlarning davriy takrorlanishini amalga oshirish imkonini beradi. Servo motorlar elektr innovatsion versiyasidir, shuning uchun ular mashinasozlik va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Bunday qurilmalar yuqori ish samaradorligini va ish paytida past shovqin darajasini birlashtiradi.
Servo vosita quyidagi elementlarning tashkil topgan:

• 
  rotor;
  
• 
  stator;
  
• 
  kommutatsiya uchun mo‘ljallangan komponentlar (vilka yoki terminal qutilari);
  
• 
  qaytish sensori (kodlovchi);
  
• 
  nazorat qilish, nazorat qilish va tuzatish tugunlari;
  
• 
  yoqish va o‘chirish tizimi;
  
• 
  korpuslar (korpusli dvigatellarda)(4-rasm).
  

4-rasm. Servo motorining ichki tuzilishi.
An'anaviy dvigatellaridan (cho‘tkalar bilan jihozlangan yoki bo‘lmagan) qurilmalarning asosiy texnik farqlari rotorning aylanish tezligini, momentini va holatini o‘zgartirib, uni boshqarish qobiliyatidir.
Mexanik tizim (rezistorlar, potansiyometrlar va boshqalar) yoki elektron (mikroprosessor) turi yordamida vosita yoqilishi va o‘chirilishi mumkin. Qayta aloqa sensori ma'lumotlarini va oldindan belgilangan qiymatni o‘rni orqali qurilmaga uzatiladigan kuchlanish bilan taqqoslash tamoyiliga asoslanadi. Yuqori texnologiyali sxemalarda rotorning inertsiyasi ham hisobga olinadi, buning natijasida uning tezlashishi va tormozlanishi ta'minlanadi.
Kontseptual ravishda, barcha servo motorlar mashinalar va aniq joylashishni aniqlash qurilmalari kabi tizimlar uchun yuqori quvvatli ijro tizimlariga taalluqli bo‘lishi mumkin.
Servo dvigatelning asosiy vazifasi-ijro mexanizmini istalgan nuqtasiga aniq qo‘yishdir.
Ish tamoili
Servo dvigatellarning ishlashining asosiy jihati g-kodlar tizimida, ya'ni boshqaruv buyruqlarida ishlash shartlari hisoblanadi. Agar biz ushbu masalani CNC misolida ko‘rib chiqsak, servo motorlar kirish kuchlanish darajasiga qarab Anchor yoki vosita ustidagi kuchlanish qiymatini o‘zgartiradigan transduserlar bilan o‘zaro aloqada ishlaydi(5-rasm).

5-rasm. Servo motorini dasturiy ta’minot yordamida boshqarish.
Odatda butun tizimni nazorat qilish CNC raf bilan amalga oshiriladi. Stenddan buyruq olganda, X koordinatali o‘qi bo‘ylab ma'lum masofani bosib o‘tish uchun, raqamli analog konvertorning pastki blokida ma'lum bir qiymatning kuchlanishi hosil bo‘ladi, bu esa ko‘rsatilgan koordinatalarning drayverini kuchaytirish uchun uzatiladi. Servo vosita mashinaning enkoder va ijro etuvchi organi bilan bog'langan ishlaydigan vintning aylanishini boshlaydi. Birinchidan, stend tomonidan hisoblangan impulslar ishlab chiqariladi. Dasturda enkoderdan ma'lum bir signal miqdori bajariladigan mexanizmning ma'lum bir masofasiga mos kelishini ta'minlaydi. Kerakli miqdordagi impulslarni qabul qilganda, analog konvertor nol chiqish voltajini chiqaradi va servo vosita to‘xtaydi. Enkoderdagi mashinaning ishchi elementlarining tashqi ta'siri ostida ofset holatida, raf bilan hisoblangan impuls hosil bo‘ladi, chalg'igan mos kelmaydigan kuchlanish bilan ta'minlanadi va vosita langari nol mos kelmaydigan qiymatga ega bo‘lgunga qadar aylanadi. Natijada, mashinaning ish elementini aniq holatda ushlab turish ta'minlanadi.
Qurilmalar doimiy va o‘zgaruvchan oqim bilan yozilishi mumkin. Kuchlanish servo motorlar nisbatan arzon. Mahsulotlar bozorda asinxron va sinxron ishlashda ham namoyish etiladi. Mahsulot jarayonida sinxron versiyada magnit maydonning harakatlanishi rotorning aylanishiga to‘g'ri keladi, shuning uchun ularning statorga nisbatan yo‘nalishi bir xil. Asinxron qurilmalarni boshqarish oqim parametrlarini o‘zgartirish (inverter yordamida chastotasini o‘zgartirish) orqali amalga oshiriladi.
To‘g'ridan-to‘g'ri oqim bilan ishlaydigan servo motorlar uchun qisqartma bilan belgilanadi. Ko‘p hollarda ushbu turdagi servo motorlar uzluksiz ishlash uchun mo‘ljallangan uskunalarda qo‘llaniladi, chunki ular operatsiya davomida katta barqarorlik bilan ajralib turadi.
Servo motorni ulanish
Servo motorni ulashda, birinchi navbatda, quvvat kabellarini almashtirishning to‘g'riligiga ishonch hosil qilishingiz kerak. Servo motorlar ikkita simli guruhga ega. Enkoderdan quvvat (oziqlantirish) va simlar. To‘plamdagi 3 ta bog‘lama simlari, ular driveriga ulanadi. Kodlovchi simlari driver portiga ulanadi. Ta’minot manbai turi va uning miqdori va turiga bog'liq(6-rasm).

6-rasm. Servo motori dasturiy qurilma bilan.
Kichik servomatorlar 3 ta simlar bor. 1-umumiy, 2 sim ijobiy va 3 sim signal, sensoridan. Bunday ta'minot manbai sxemasi past tezlikli past quvvatli servo motorlar uchun keng tarqalgan bo‘lib, uning tarkibida reduktor mavjud.
Nazorat signallarini uzatish uchun himoyalangan o‘tkazgichlardan foydalanish tavsiya etiladi. Elektromagnit maydonlarning yuzaga kelish ehtimolini istisno qilish uchun elektr kabellari va boshqaruv simlarini yonma-yon joylashtirish shart emas. Ular kamida o‘ttiz santimetr masofada joylashgan bo‘lishi kerak.
O‘q otar qurolni me’yoriy jangovar holatga keltirish elektron moslamasi ishlashi uchun PS-21 qurilmasi (avtomatni qotirish uchun), lazer qurilmasi(avtomat stvoliga o‘rnatilgan bo‘lib, webkameraga yo‘nalgan bo‘ladi), webkamera(avtomat stvoliga o‘rnatilgan lazerdan tarqalayotgan nurni qabul qilish uchun), noutbuk(webkameradan nuqtalarning ma’lumotini oluvchi va nilni burovchi qurilmaga ma’lumot beruvchi dastur uchun) va nilni burash qurilmasi(noutbukdan urilgan nuqta ma’lumotlarini olib mos ravishda nilni vertikal va gorizontal burash uchun) kerak bo‘ladi.

3.