Радиотехник тизимлар назарияси асослари

3.3. Nostatsionar yulduziar

Yuqorida biz spektri yutilish (absorbsion) chiziqlar bilan kesilgan tutash spektrdan iborat, yorug‘ligi va boshqa fizik ko'satqichlari (T,R) deyarli o‘zgarmaydigan yulduzlar tabiati bilan tanishib chiqdik. Atmosfera qatlam- lari bir jinsli yassi-parallel bo‘lgan bunday yulduzlar statsionar yulduzlar deb ataladi. Bunday yulduzlar ko‘p. Biroq ular orasida yorugMigi va spektrini tez va katta miqdorga o‘zgartib turadiganlari ham uchraydi. Bunday yulduz- laming ayrimlarining yorug‘ligi va unga mos ravishda spektri davriy ravishda o‘zgarsa, boshqalariniki betartib va katta miqdorda o‘zgaradi, uchinchilari- ning spektrida keng emission chiziqlar, to'rtinchilarinikida esa absorbsion chiziq bilan birgalikda emission chiziqlar ham ko‘rinadi.

Yuqorida ta'kidlaganimizdek, yulduzning nurlanishi va unga mos keladigan spektri uning atmosfera qatlamlarida hosil bo‘ladi. Demak, yulduzning yorug'ligi va spektridagi o'zgarishlar uning atmosfera qatlamlarida ro‘y berayotgan fizik jarayonlar (chaqnash, portlash va otilib chiqish, kengayish va siqilish) bilan bogTiq. Bunday jarayonlar yulduz atmosferasida statsionarlikning buzilishi natijasida ro‘y beradi. Shuning uchun yorugTigi
112


va spektri fizik jarayonlar natijasida o'zgartib turuvchi yulduzlar nostatsionar yulduzlar deb ataladi. Nostatsionar yulduzlarni to ‘rt turga bo‘lib ko‘ramiz:
I) yorug‘ligini pulsatsiyalar ketma-ketligi sifatida o ‘zgartuvchilari — pulsatsiyalanuvchi yulduzlar deb ataladi; 2) spektrida yorug‘ emission chi-
/iqlar ko‘rinadigan yulduzlar; 3) chaqnovchi mitti yulduzlar; 4) yangi va o‘ta yangi yulduzlar.


3.3.1. Pulsatsiyalanuvchi yulduzlar

Pulsatsiyalanuvchi yulduzlar bir necha turga bo‘linadi: Sefeidlar, Sumbulaning W- si singari (WVir) pulsatsiyalanuvchi yulduzlar, Liridlar, Katta Itning J3-si (P SMa), Savrning RV- si(RV Tai) va Kitning-O-si (o Cet) yoki Kitning mirasi. Bundan birinchi uchta turining pulsatsiyalanishi bir-biriga o ‘xshash va bir xil nazariyasi yaratilgan.