Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

3.11 Тиристорлар


Тиристор — тўрт қатламли, яъни учта р — п ўтишли ярим ўтказгич асбобдир. Унда турли хил ўтказувчан- ликка эга қатламлар кетма-кет уланади (3.25-расм).



3.25- расм. Тиристорнинг тузилиши


Четки р—қатлам — анод, п₂—қатлам катод деб ата­лади. Ички р₂ ва п₁ қатламлар бошқарувчи электрод ёки база дейилади.
База қатламлари бир хил бўлмайди: п— 5аза р — базага қараганда қалинроқ ва қотишма миқдори озроқ қилиб ясалади. Натижада п₂ р — п ўтишнинг тўғрилаш хусусияти жуда яхши бўлади (тескари токи кичик, тескари қаршилиги етарли­ча катта).
Ташқи кучланиш анод — катод оралиғига қўйилган ҳолни кўрайлик. Манбанинг мусбат қутби анодга, ман­фий қутби катодга уланган бўлсин. Бунда кучланишнинг кичик қийматларида п₁ ва п₃ р — п ўтишлар тўғри, n₂ р— п ўтиш эса, тескари йўналишда уланган бўлади. Шунинг учун ташқи кучланишни тўлиқ n₂ р — п ўтишга қўйилган деб қараш мумкин. У ёпиқ бўлгани учун тиристордан ўтадиган ток жуда кам (тескари токка тенг) бўлади. Тиристорнинг қаршилиги ана шу ёпиқ п₂ ўтиш қаршилилиги орқали характерла- нади.
Агар ташқн кучланиш ортабошласа, қатламларда- ги ток ўтиши билан боглик жараёнлар сифат жиҳатдан ўзгаради. п₂ ўтишдаги тес­кари токиинг бироз ортиши билан ҳар икки базага асо­сий бўлмаган ток ташувчи- ларнинг кириши (тутилиб қолиши) зўраяди. Масалан, Р₂—базада каваклар зичлиги ортади. Бу п₂ ўтиш потенциал тўсиғининг кичрайишига, яъни қаршилиги- нинг камайишнга олиб ке­лади. Натижада тиристордан ўтадиган ток фақат тескари токка эмас, балки п₂ ўтишга етиб келган базалардагн асосий бўлмаган ток ташувчилар токига хам боглнқ ҳолда орта бошлайди (3.26-расм, OA чизнқ).