Radiobiologiya

Neytronlar.  Zaryadlangan  zarrachalardan  farqli  ravishda  neytronlar 

elektr  zaryadiga  ega  emas.  Bu  esa  ularga  hech  qanday  to'siqlarsiz  atomlar 

---

 

11

tarkibiga  kirish  xususiyatini    beradi:  yadroga  yetib  borgach,  neytronlar  ular 

tomonidan  yutiladi  yoki  itariladi.  To'qima  tarkibiga  kiruvchi  uglerod,  azot, 

kislorod  va  boshqa  elementlar  o'rtasida  tarqalgan  neytron  o'z  energiyasining 

faqat 10 - 15 % ni yo'qotadi. Biroq, yadro massi bo'yicha teng bo'lgan vodorod - 

protonlar bilan to'qnashganda neytronlar o'z energiyasini "uzatuvchi" protonga 

berishi hisobiga ikki barobar kam energiyaga ega bo'ladi. 

Shuning uchun

 tarkibida  ko'p  miqdorda vodorod atomini tutuvchi  moddalar - 

garfit,  suv,  parafin  ko'p  hollarda  neytronli  nurlanishdan  himoyalanishda  qo'llaniladi. 

Zero,  neytronlar  ular  bilan  to'qnashganda  tezlik  bilan  o'z  energiyasini  yo'qotadi  va 

sekinlashadi. ар  Radiobiologik tadqiqotlarda tez neytronlar katta ahamiyatga ega.ида 

Rentgen  va  gamma  nurlarining  yutilishi.аqRentgen  va  gamma  nurlari  ham  boshqa 

elektromagnit  tabiatli  nurlar  singari    modda  tomonidan  qo'yidagi  qonuniyat  asosida 

yutiladi.ияI = I0 e-kxвчBu yerda I va I0 - nurning dastlabki  va  moddadan o'tgandan 

keyingi  intensivliklar,  k  -  yutuvchi    modda  tabiatiga  bog'lik  nurning  yutilish 

koeffitsiyenti,    x  -  yutilish    qalinligi.  Ko'rinib  turibdiki,  nur  intensivligi  yutuvchi 

modda qalinligiga mutanosib ravishda o'zgaradi. 

Rentgen  va  gamma  nurlari  kvantlari  modda  tomonidan  yutilganda,  yutilgan 

kvant energiyasiga boglik holda, foto- , kompton- yoki juft hosil qilish effektlari sodir 

bo'ladi  (3-rasm).  Fotoeffekt,  ko'pincha  K-qavat  elektronlari  tomonidan  yutilgan 

kvantlar  evaziga  sodir  bo'lib,  energiyaning  bir  qismi  elektronning  yadro  bilan 

tortishish  energiyasini  yengishga  sarflansa,  qolgan  qismi  o'sha  elektronning  kinetik 

energiyasiga aylanadi va elektron atomni tark etadi. 

YE  kinelektron  =  hv-Ebog'lanish  тез нейтрон3-  rasm.  Rentgen  va  gamma 

nur