Radio jurnaliSTİKA

İnternet.
Əslində, jurnalistin işini xeyli 
asanlaşdırmış kimi görünsə də, burada baş çıxarmaq 
heç asan deyil. Peşəkar jurnalist inana biləcəyi və 
“yarım-həqiqəti” yayan saytları yaxşı tanımalıdır. 
Ümumiyyətlə, radiostansiyaların jurnalistlərinin 
xəbər lidləri üçün baxacağı inanılmış saytları əks 
etdirən siyahıları olmalıdır. Çünki toplanan bütün 
informasiyanın fakta əsaslanıb-əsaslanmadığını 
yoxlamaq real deyil, gerçəyə əsaslanmayan 
informasiya isə yanlış xəbər hazırlayıb yaymaq 
deməkdir, hətta diffamasiyaya yol aça bilər. 
V BÖLÜM
RADİO XƏBƏRİN HAZIRLANMASI / 
MÜXTƏLİF XƏBƏR MƏNBƏLƏRİNDƏN İSTİFADƏ
DİQQƏT!
BBC-nin 
stansiyalarının 
hamısı 
Korporasiyasının 
daxili şəbəkəsi 
vasitəsilə etibar 
etdiyi saytlara daxil 
olur. Bu saytların 
hamısına abunə 
üçün ödəniş edilir. 
Onların arasında 
tanınmış yerli və 
beynəlxalq nəşrlərlə 
yanaşı, qurumların 
və şəxslərin 
əlaqə nömrələri 
və ünvanlarını 
əks etdirən 
xidmətlərin saytları, 
ensiklopediyaların 
portalları var.

---

59
V BÖLÜM
RADİO XƏBƏRİN HAZIRLANMASI / 
RADIO ÜÇÜN XƏBƏRLƏRİN YAZILMASI 
Yaponiyanın aylıq 
ticari balans defisiti 
iki dəfədən çox 
artıb rekord səviyyə 
çatıb, zəifləyən 
valyuta yanacaq 
idxalınının dəyərinə 
təsir edib, eyni 
zamanda ixracat 
zəifləyib. Yaponiya 
19 aydır ki, ardıcıl 
olaraq böyük ticari 
defisit barədə 
çap edir, dövlətin 
stimulyasiya 
siyasətinin geri 
effektə səbəb 
olması narahatlığın 
artmasına səbəb 
olur.
Bu xəbəri təxminən 
belə bir dəyişiklik 
etməklə vermək 
olar:
Yapon 
iqtisadiyyatında 
vəziyyət pisdir... 
Son iki il ərzində 
ticarət balansı iki 
dəfə artmışdır. 
Bu o deməkdir 
ki, ölkə ixracdan 
çox idxal edir. 
Problemi yaradan 
səbəblərdən 
biri yapon milli 
valyutası olan 
yenin zəifləməsidir.
Ona görə də idxal 
edilən yanacağın 
qiyməti artır, 
ixracatın həcmi 
isə düşür. Belə 
görünür ki, dövlətin 
iqtisadiyyata stimul 
vermək cəhdləri 
uğursuzluqla 
nəticələnib.
Qulaq üçün yazmaq... göz üçün yazmaqdan fərqlidir. 
Dinləyici səsi geri fırlada, yenidən oxuda, yenidən 
dinləyə bilməz. Elə buna görə də jurnalist aydın 
yazmalı və yazdıqları birmənalı olmalıdır. Həddən 
artıq çox sifət işlətmə, lakin situasiyanı aydınlaşdıran, 
təhkiyəni daha da rəngli edən bir neçə sifətdən 
istifadə et. Məsələn, “Bakı küçələrindəki son əlavə 
London taksiləri oldu. Lakin Britaniya paytaxtının 
ənənəvi “qara” taksiləri”ndən fərqli olaraq, bizim 
taksilər tünd, parlaq bənövşəyi rəngdədirlər. Bu 
taksilər sürətli, rahat və genişdirlər.... onlar demək 
olar ki, bütün küçələrdə hərəkət istiqamətini 
dəyişmədən öz ətraflarında manevr edə bilirlər”. 
Qusursuz qrammatika və təmiz üslubun önəmi
Yaxşı xəbər yazmaq üçün Azərbaycan dilinin əsas 
qrammatika qaydalarını bilmək önəmlidir. Mücərrəd 
sözlər əvəzinə konkret sözlərdən, vasitəli nitq əvəzinə 
vasitəsiz nitqdən istifadə etmək daha yaxşıdır. 
Məsələn, “Ehtimal ki, bu gün güclü yağış olacaq” 
cümləsi “Növbəti 24 saat ərzində çoxlu yağıntı 
düşmək ehtimalı böyükdür” cümləsindən daha 
məqsədə uyğundur. Və ya “Səhiyyə Nazirliyi rəsmiləri 
qəzada çoxlu tələfat olduğunu bildirir” cümləsindənsə 
“Təcili yardım həkimi qəzada 7 nəfərin öldüyünü 
dedi” cümləsini işlət. Yeddi dəqiq rəqəmdir, sənin 
belə dəqiq bir faktın varsa, onu qoyub mücərrəd 
ifadəyə qaçma. Feil formalarından dəqiq istifadə 
etmək də olduqca vacibdir, xüsusən, cəm və tək 
formaların seçimində diqqətli ol. 
Konteksti verərkən vacib olan... durğu işarələri. 
Xəbərlər və ümumi götürdükdə radio üçün yazmaq 
cümlələrində çap mətbuatında istifadə edəcəyindən 
fərqli bir punktuasiya istifadə edəcəyin anlamına 
gəlir. Dinləyicilərinə pauzaları çox yaxşı seçilmiş 
“tikə”lər verməlisən ki, mətnin hər kiçik parçasındakı 
informasiyanı rahat “udsunlar” və “həzm etsinlər”. 
Beləliklə, xəbəri aşağıdakı kimi yazsan, efirdə onu 
oxumağı da yüngülləşdirə biləsən: 
“Bu səhər ağır yol qəzası baş verib... XX küçəsində üç 
avtomobil toqquşub. Beş zərərçəkmiş xəstəxanaya 
çatdırılıb. Maşınlardan biri yanıb ... və yaralılardan 
bəziləri ciddi yanıqlar alıb. Polis bütün şahidlərdən
(telefon nömrəsi) zəng edib, məlumat vermələrini 
xahiş edir”. Durğu işarələrindən bu cür istifadə etmək
xəbəri effektiv və aydın çatdırmağa yardımçı olur.
Jarqonlardan qaçmaq da yaxşı olardı. Peşəkar 
insanlar jarqon sözlərdən istifadə etməyə meyllidir 
və bunu çox zaman düşünmədən edirlər. Adətən 
onlar düşünür ki, diletantlar və ümumiyyətlə, hər 
kəs bunu başa düşəcək... ancaq çox zaman bu sözlər
anlaşılmaz qalır. Və əgər dinləyici bir şeyi başa 
düşmürsə, bir qayda olaraq qulaq asmağa davam 
etmir və kanalı dəyişir. Məsələn, əgər son maliyyə 
göstəricilərinə görə aşağıdakı məzmunlu bir məlumat 
əlinə keçibsə, öz-özünə sual ver: “Dinləyici bunu 
anlayacaqmı?” 
Jarqon istifadə edən birindən müsahibə alanda da 
auditoriyanın anlamayacağını düşündüyün şeyləri 
izah etməsini xahiş et. 
Klişelər qaçılması vacib olan ifadələrdir: istənilən 
əla xəbər və ya reportaji korlayan 100%-lik vasitə 
klişedir. Peşəkarlıqla hazırlanmış bir xəbəri “Yalnız 
zaman göstərər” deyə bitirmək kimi. Daha orijinal bir 
şey düşünə bilmirsənsə, heç nə demə. 
Abbreviaturlar bu gün geniş yayılıb ... amma, onların 
hamısını anlamaq heç də asan deyil. Çox dinləyici 
NATO, ABŞ, AŞPA-nın nə demək olduğunu bilir, 
ancaq yüzlərlə başqa abbreviaturlar da var ki, onları 
yalnız müvafiq təşkilatlarda və ya həmin sahədə 
çalışanlar bilir. Odur ki, adları həmişə tam həcmdə 
ver, abbreviaturanı isə xəbərin sonunda bir dəfə 
istifadə edə bilərsən.