Рақамли иқтисодиёт Дилором тожибоева. Рақамли иқтисодиёт ва унинг таълим тизимига талаблари 3 Маркетинг

1-жадвал.
Шаҳар бренди харажатлари ва натижаларининг нисбати [3; 4; 5]
Шаҳар
Брендинг ва ребрен-
динг харажатлари
Натижалар
Копенгаген
(Дания)
1989 йилдан – 74 мил-
лион евро, 2013-2014 
йилларда – 12 милли-
он евро 
– велосипедчилар учун дунёдаги энг яхши шаҳар (2010, DiscoveryCom-
munications);
– хавфсизлик нуқтаи назаридан дунёдаги энг яхши шаҳарлар рўйхатида 
2-ўрин (2010, TripAtlas);
– дунёдаги бизнес учун энг яхши шаҳар (2010, Forbes);
– барқарор ривожланиш моделлари шаҳарлари рўйхатида 2-ўрин (2011, 
Ernst & Young);
– Европада вақт ҳисобида энг аниқ ишлайдиган аэропорт жойлашган 
шаҳар (2011, FlightStats.com);
– брендлар муваффақияти рейтингининг 12-ўрни (2012 йил, Reputation 
Institute);
– дунёнинг энг обрўли шаҳарлар рўйхатида 11-ўрин (City Rep Trak 2014, 
Reputation Institute).
Мельбурн
(Австралия)
240000 АҚШ долла-
ри, биринчи босқич 
(2009-2011) – 14 млн.
– 2009 йилдан 2011 йилгача мегополиснинг ялпи ички маҳсулоти 10 фоизга 
ўсди ва 56,8 миллиард долларни ташкил этди, ташқи туризмдан тушган даро-
мад 5 фоизга (3,4 миллиард долларгача) ўсди;
– яшаш учун энг қулай шаҳарлар рейтингида 1 ўрин (The Economist 
Intelligence Unit, 2014);
– дунё шаҳарлари орасида хавфсизлик даражаси бўйича 5-ўрин (The 
Economist Intelligence Unit, 2014).
Лондон
(Англия)
дастлабки босқичда – 
3,8 миллион фунт; жами 
– тахминан 74 миллион 
фунт (Лондон Олим-
пия брендида иштирок 
этишдан ташқари)
– 2012 йилги Олимпиада ўйинларига 11,7 миллиард евро жалб қилинган 
сармоялар;
– дунёдаги ҳаёт, туризм, бизнес ва инвестициялар бўйича энг яхши шаҳарлар 
орасида рейтингнинг 8-ўрни (CityRepTrak 2014, Reputationlnstitute);
– 1-ўрин (TheTop 20 Global Destination Citiesin 2014).
Мадрид
(Испания) 28,5 миллион евро
– 2005 йилдан 2007 йилгача Мадридга стратегик режада кутилганидан 
кўпроқ, 2,6 миллиондан ортиқ киши ташриф буюрди. 2012 йилнинг 9
ойида Мадридга 9,7 миллион меҳмон ташриф буюрди;
– Global Top 20 Destination Cities рейтингида 7-ўрин (2011 йилдан бери).
Берлин
(Германия) 10,6 миллион евро
– сўровларга кўра, “Берлинда яшаш” танлови биринчи уч йил ичида ев-
ропаликлар учун 30 фоизга, “Берлиндаги ишлаш” танлови эса 45 фоизга 
кўпроқ қизиқиш уйғотди.
Нью-Йорк
(США)
жами – 126 миллион 
АҚШ доллари (сме-
та); 2007-2008 йил-
ларда – 16 миллион 
АҚШ доллари
– I love NY логотипи одатий ҳолга айланди ва бутун дунёда кўплаб тақлид-
ларга сабаб бўлди;
– 20 йил ичида туристик ташрифларнинг йиллик ҳажми ўсди;
– 110 марта, туризмдан олинган молиявий даромадлар ҳажми 70 марта-
дан кўпроқ (йилига тахминан 6 миллиард доллар);
– дунё шаҳарлари орасида хавфсизлик нуқтаи назаридан 10-ўрин (The 
Economist Intelligence Unit, 2014);
– рейтингнинг олтинчи поғонаси (2014 йилнинг энг яхши 20 талик 
шаҳарлари).
Амстердам 
(Нидерланд) 106 миллион евро
– Биринчи беш йилда сайёҳларнинг йиллик сони тўрт баравар ошди (2009 
йилда туризмдан олинган даромад 5,2 миллиард еврони ташкил этди).
– туризм турларини кенгайтириш: туризмнинг илмий-билим ва маданий тур-
лари пайдо бўлди (йилига 170 та йирик халқаро маданий тадбирлар);
– дунё шаҳарлари орасида хавфсизлик даражаси бўйича рейтингда 5-ўрин 
(The Economist Intelligence Unit, 2014);
– рейтингда 12-ўрин (The Top 20 Global Destination Citiesin 2014).

---

56
Biznes-Эксперт
№ 7, 2020
БРЕНДИНГ
Лион 
(Франция)
дастлабки босқичда – 
1,5 миллион евро,
2009 – 2011 йилларда 
– 27,4 миллион евро
– 2009 йилдa Лионгa 2,8 миллион хизмaт сaфaри aмaлгa оширилди;
– тaдқиқотлaргa йиллик инвестициялар 4 миллиaрд еврогa етди;
– тaдбиркорлик учун жозибaдорлик рейтингидa 9-ўрин (ECER Ranking, 
2010).
Гонконг
(Китай)
биринчи босқич (2000-
2004) – 38 миллион 
АҚШ доллари; ҳамма 
вақт учун – 114 милли-
он АҚШ доллари
– туристик оқимлaрнинг ўсиши вa қaйтa тaқсимлaниши;
– дунё шaҳaрлaри орaсидa хaвфсизлик дaрaжaси бўйичa 11-ўрин (The 
Economist Intelligence Unit, 2014);
– рейтингнинг 9-поғонaси (The Top 20 Global Destination Citiesin 2014).
Йохансбург
(ЖАР)
97 миллион АҚШ доллари Йохaннесбург 2011 йилдaн бери мaмлaкaт ялпи ички мaҳсулотининг 16 фои-
зини тaъминлaйди, брендгa қaдaр эсa бу кўрсaткич 2,5 фоизгa яқин бўлган.
ўзига хослик ҳамда ноёблик, мақсадли жамоатчи-
лик учун жозибадорлик ва тушуниш қулайлиги. 
Шаҳар брендини шакллантириш бўйича иш олиб 
боришда марканинг асосий мақсади ва вазифала-
рига қараб фарқ қилиши мумкин бўлган бир неча 
асосий босқичларни аниқлаш тавсия этилади. Би-
ринчи босқичда шаҳар брендининг мақсадли ау-
диториясини, шунингдек, бренд концепцияси ва 
унинг потенциалини шакллантириш учун мавжуд 
шарт-шароитларнинг ҳар томон-
лама маркетинг тадқиқотларини 
ўтказиш лозим.
Иккинчи босқичда маркетинг 
тадқиқотлари натижасида олинган 
маълумотларнинг таҳлили асосида 
шаҳар брендини ривожланти-
риш мақсадлари (1-чизма), шаҳар 
брендининг мақсадли аудитория-
си учун тушунарли ва фойдалана 
оладиган асосий бренд қийматла-
рини аниқлаш, бренд платформа-
сини шакллантириш, шаҳар брен-
ди позициясини аниқлаш зарур. 
Шу билан бирга, шаҳар брендини 
яратишда бизнесдаги каби тамо-
йиллар қўлланилади – минтақавий 
афзалликларни топиш, мустаҳкам-
лаш ва заиф томонларини яши-
ришга ҳаракат қилиш.
Шаҳар брендини ривожлантириш билан боғлиқ 
ижодий ишларни учинчи босқичда амалга ошириш 
керак. Ушбу босқич шиорлар, визуал белгилар, ло-
готиплар ва бошқа элементларни шакллантиришни 
ўз ичига олиши керак. Масалан, шаҳарлар бренди 
жараёнида ишлаб чиқилган жаҳон амалиётидаги 
энг муваффақиятли шиорлардан “Илҳом пойтах-
ти”, “Мен Амстердамни яхши кўраман” (Амстер-
дам), “Оқ тунлар шаҳри” (Санкт-Петербург), “Мен 
Нью-Йоркни яхши кўраман”(Нью-Йорк) ва бош-
қалар.
Иккинчи ва учинчи босқичларнинг натижа-
си шаклланган брендбук бўлиши керак. Брендбук 
сўзи кенг маънода корпоратив идентификациядан 
фойдаланиш бўйича қўлланма ҳисобланади. Бренд-
букда шаҳарнинг бренд миссиясининг тавсифи ва 
асос лари, шаҳарнинг фалсафаси ҳамда қадриятла-
ри, шаҳар тарихи (афсонаси), унинг ўзига хослиги, 
шунингдек, брендни амалга ошириш алоқа каналла-
ри ва усуллари бўлиши керак.
Бешинчи босқичда шаҳар брендини тарғиб қи-
лиш бўйича маркетинг дастури шакллантирилиши 
ва тўғридан-тўғри амалга оширилиши керак, бунда 
маркетинг коммуникацияларини ривожлантириш 
айниқса муҳимдир.
Шундай қилиб, маркетинг коммуникациялари 
тўпламини ишлаб чиқишда, визуал ва бошқа бренд