R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Ko‘chatlarga shakl berish. Ко‘chat o‘tqazilgandan keyin or-
tiqcha shox-shabbalari va shoxlarining uchdan bir qismi o‘tkir 
bog‘ qaychisi bilan qirqib tashlanadi. Bunda markaziy novda yon 
shoxlarga nisbatan birmuncha uzunroq qoldirilib kesiladi. Bu-

---

105
lardan kelajakda yangi yon novdalar o‘sib chiqadi va yangi ya-
ruslar paydo qilinadi. Ko‘chat o‘tqazilgandan keyin o‘z vaqtida 
butalanmasa, kelajakda daraxtlarga shakl berish qiyinlashadi. 
Bundan tashqari ko‘chatlarni ko‘chatzorlardan qazib olishda 
ildizining bir qismi tup roqda qolib ketadi. Bir qismi esa ekish 
davrida kesib tashlanadi. Natijada ko‘chatning yer ustki qismi 
bilan yer ostki qismining bir-biriga mutanosibligi yo‘qoladi. 
Markaziy va yon novdalar butalanganda yosh ko‘chatning yer 
ustki qismi bilan yer ostki qismi o‘rtasidagi mutanosiblik tikla-
nadi. Natijada ko‘chatning ildiz tizimi yer ustki qismining oziq 
moddalarga bo‘lgan talabini yaxshi qondiradi va ko‘chat yaxshi 
rivojlanib tezroq hosilga kiradi.
Bir yashar olma va nok ko‘chatlari ekilganda 3–4 dona va 
novda bilan markaziy lider novda bo‘lsa yosh novdalarning 
o‘sishiga qarab 40–50 foiz qirqiladi. hamma yosh novdalar ning 
balandligi bir tekisda bo‘lishi kerak. Markaziy lider novda yosh 
novdalarga nisbatan 25–30 sm uzoqroq qoldiriladi. Bir tup yosh 
ko‘chatda markaziy novdaga yaqinlashib yon shoxlardan bir 
nechtasi ke yingi yillarda ham o‘sishi mumkin. O‘tkir burchak 
hosil qilib o‘sgan kerakli novdalarni tirgovuch qo‘ymasdan 
o‘stirishga harakat qilinadi.
To‘g‘ri shakllangan daraxtlar quyidagi talablarga javob berishi 
kerak: daraxtlarni parvarishlash ishi oson bo‘ladigan qilib shakl 
be rish; daraxtning tanasi hamda shox-shabbalari quyosh nuri-
dan yaxshi foydalanadigan qilib ma’lum oraliqda joylashtirish; 
daraxtlar ning asosiy qismlari o‘zaro to‘g‘ri muvozanatda bo‘lishi 
kerak.
29-rasm. Shakl berish tizimlari.

---

106
O‘zbekistonda meva daraxtlari uyg‘onmagan davrda ke-
siladi, sovuq 10–12°C dan oshganda daraxt shox-shabbalarini 
kesish to‘xtatiladi. Sovuqqa uncha chidamli bo‘lmagan mevali 
daraxtlar ning tur va navlarini bahorga yaqin, fevralning ik-
kinchi yarmi va mart oyida kesgan ma’qul. Meva daraxtlari-
ning shox-shabbalari o‘tkir va toza asboblar bilan kesiladi. Olib 
tashlanadigan shox va novdalarni chala kesish yaramaydi.