R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

Ishni bajarish tartibi: Talabalar subtropik o‘simliklarning 
turli xillarini yer ostki va yer ustki qismlarini, morfologik tuzi-
lishini o‘rganish uchun ularning ko‘chatlaridan, gerbariylaridan 
hamda ma’lumotnomalardan keng foydalanadilar.
hosil beruvchi subtropik mevalarning morfologik tuzilishini 
to‘liq o‘rganish uchun 5-jadvalni to‘ldirishlari shart.
5-jadval
Hosil beruvchi subtropik mevalarning tasnifi
Subtropik  
mevalarning turi
Daraxt
Skelet shoxlari, 
dona
En
g k
o‘
p u
ch
ra
yd
ig
an 
ho
si
l s
ho
xi
 (d
on
a)
B
ir y
ill
ik n
ov
da
ni
ng 
uz
un
lig
i (s
m
)
B
al
an
dl
igi
, s
m
Sho
x-
sh
ab
ba
si
 ni
ng
 
dia
me
tr
i, s
m
Sho
x-
sh
ab
ba
si
 ni
ng
 
sh
ak
li 
l-t
ar
tib
2-
ta
rt
ib
3-
ta
rti
b
1.
2.
3.

---

54
8.  YONG‘OQ MEVALILAR (2 soat)
Yong‘oq. Yong‘oq sentabrning ikkinchi yarmi oktabr oylari-
da pishadi. Po‘sti yorilib mag‘zi osonlik bilan ajraladigan vaqt-
da u to‘la yetilgan hisoblanadi. Yong‘oq bir yo‘la yetilmaydi, 
shuning uchun u bir necha marta qoqiladi. To‘kilgan yong‘oq 
ko‘rinib turishi uchun qoqish oldidan daraxt tagi yaxshilab to-
zalanadi.
Qoqilgan bir qism yong‘oqning po‘sti ajralmasdan qoladi. 
Ular alohida terilib uyumlab qo‘yiladi va 2–3 kun saqlanadi. 
Uyumda ular qiziydi va po‘sti yong‘oqdan osonlik bilan ajraladi. 
Po‘sti yorilmaganlarini uzoq saqlamaslik kerak. Ortiqcha qizib 
ketgan yong‘oq mag‘zi taxir bo‘lib yeyish yoki qayta ishlash 
 uchun yaramaydi. Po‘stidan ajratilgan yong‘oq obdan quritilishi 
kerak.
22-rasm. Yong‘oq. «Ideal», «Yubeleyniy» va «Mirniy» navlari.

---

55
Pista.  Pistaning asosiy qismi Markaziy Osiyo mamlakat-
larida yetishtiriladi. Mevalari mayda, uning ekiladigan may-
doni qariyb 250 ming/ga ni tashkil qiladi. Yovvoyi pista tola 
hosilga kirgach, 0,5 dan 8 kg gacha meva olish mumkin. Bu 
o‘simliklarning madaniy navlari juda kam. O‘zbekistonning 
tog‘li rayonlarida hozirgi davrda yong‘oqsimon mevazorlar 
maydoni qariyb 32 ming gektarni tashkil qiladi. Shundan 27 
ming gektari payvandlanmagan bo‘lib atigi 5 minggi payvand 
qilingan ko‘chatlarni keyingi yillarga ekish hisobiga madaniy 
yong‘oqzorlarga aylantirildi. Madaniy yong‘oqzorlar maydoni 
umumiy yong‘oqzorlarning 16 foizini tashkil qiladi.
Bodom.  O‘zbekistonda 2500 gektar bodomzor mavjud, 
shundan 1,5 ming/ga yovvoyi bodomzorlardan iborat. Tosh-
kent viloyatining Bo‘stonliq rayonida yovvoyi bodomzorlarning 
asosiy maydonlari joylashgan.
O‘zbekistonda o‘stirilayotgan yong‘oq, bodom, pista va ay-
rim boshqa meva navlarini seleksiya yo‘li bilan yetishtirishda 
O‘zbekistonning tog‘li rayonlarida yovvoyi holda uchraydigan 
me 
valar asos qilib olingan. 1950–1970-yillar mobaynida 
O‘zbekiston seleksionerlari tomonidan mavjud yovvoyi meva-
zorlardan tanlab olish va yetishtirish yo‘li bilan yong‘oqning 
o‘rta va ertapishar navlari, pista, bodom, yong‘oqning bir ne-
cha a’lo sifatli, mahalliy sharoitga moslashgan navlari yaratildi. 
Oxir gi yillarda O‘zbekiston olimlari tomonidan erta hosilga ki-
radigan pakana bo‘yli yong‘oq navlari yaratilib, ishlab chiqarish 
sharoitiga keng joriy qilinmoqda.